 Wysłany: Czw 17:01, 27 Kwi 2006 Temat postu: słowniczek |
|
| Kilka podstawowych pojęć, które mogą przydać się na maturze:
Alegoria - obraz lub opowiadanie, które w całości ma sens przenośny. Alegorię różni od symbolu jednoznaczność przenośni. Może być wplatana w utwór literacki lub usamodzielniona stanowić odmianę bajki. Typowym choć uproszczonym przykładem alegorii są cechy przypisywane zwierzętom - bohaterom bajek: lis - chytrość, przebiegłość, żółw - powolność, sowa - mądrość. Anafora - powtórzenie tego samego słowa albo zwrotu na początku kolejnych wersów, zdań, strof lub innych części utworu. Antonimy - wyrazy o przeciwnym znaczeniu, służą wydobyciu kontrastów myślowych lub uczuciowych, np. słaby - silny, szlachetność - podłość, upał - mróz. Są przeciwieństwem synonimów. Archetyp - prototyp, stały i niezmienny prawzorzec zachowań i postaw ludzkich, utrwalony w świadomości zbiorowej każdej społeczności (archetypem może być miłość matki do dziecka). Po raz pierwszy wzorce archetypiczne zostały zapisane i utrwalone w mitach. Determinizm - pogląd głoszący, że życie i działalność człowieka jest z góry określona, czyli zdeterminowana rasą, środowiskiem oraz momentem historycznym. Didaskalia - tekst poboczny dramatu; część tekstu w dramacie zawierająca uwagi i wskazówki autora, informacje o sytuacji, miejscu akcji, osobach, czynnościach, scenografii, ubiorach itp. Elegia - utwór żałobny, patetyczny, refleksyjny, poświęcony osobie zmarłej, często opisujący jej zasługi. Z czasem obok elegii żałobnej pojawiła się elegia miłosna, wojenna, polityczna, dydaktyczna. Empiryzm - (od greckiego słowa empẽiria – doświadczenie) to kierunek filozoficzny, według którego jedynym lub głównym źródłem, bądź środkiem poznania jest doświadczanie rzeczywistości za pomocą zmysłów. Epitet - określenie poetyckie, uzupełnienie nazwy przedmiotu wskazujące na jego właściwości (w formie przymiotnika, rzeczownika lub imiesłowu) w sposób bezpośredni lub przenośny. Epitet podkreśla cechę pojęcia, wzmacnia plastykę przedstawienia, wnosi zabarwienie uczuciowe, wyraża stosunek autora do przedmiotu, służy ozdobności stylu, np. uskrzydlone kopyta, gromowładny Zeus. Epos - epicki gatunek literacki, stworzony w starożytności, prezentujący świat znany z mitologii, istniejący na dwóch płaszczyznach: racjonalnej i fantastycznej. Epos jest pisany wierszem, ukazuje losy wybranej grupy bohaterów na tle przełomowych wydarzeń dla jakiegoś narodu. W literaturze europejskiej pierwozwzorem tego gatunku jest epos starożytnej Grecji, ukształtowany w IX-VIII w. p.n.e. Arcydziełami eposu starogreckiego są "Iliada" i "Odyseja" Homera. Frazes - wyszukane określenia, zwroty bez głębszej treści; slogany, czcze, banalne słowa Hiperbola - przedstawienie jakiegoś zjawiska w sposób wyolbrzymiający jego wygląd, znaczenie, działanie i oddziaływanie. Hiperbola uważana jest za jedną z figur retorycznych, nie jest wyspecjalizowanym chwytem stylistycznym, lecz raczej efektem współdziałania rozmaitych tropów i figur, szczególnie doboru odpowiedniego słownictwa. Używa się jej zazwyczaj po to, aby wywrzeć silne wrażenie na odbiorcy. W prostej postaci hiperbola występuje także w mowie potocznej, np. pękać ze śmiechu, umierać z nudów, wylać morze łez. Makaronizowanie – wplatanie w utwór pisany w języku ojczystym wyrazów, zwrotów i form gramatycznych z języków obcych (w języku staropolskim przeważnie łacińskich). Mesjanizm - wywodząca się z judaizmu koncepcja przypisująca wyjątkowym jednostkom lub narodom misję zbawienia lub odrodzenia ludzkości, głównie poprzez cierpienie i poświęcenie. Onomatopeja - wyrazy dźwiękonaśladowcze; naśladowanie zjawisk pozajęzykowych (np. tętentu konia, szumu morza, bicia dzwonów) przez odpowiednią instrumentację głoskową i rytmizację wypowiedzenia. Rozkołysane w grozy jęk, w ryk rozszalałe huczą dzwony! Parafraza – przeróbka tekstu literackiego rozwijająca zawarte w nim treści. Personifikacja - uosobienie, nadanie cech ludzkich przedmiotowi, pojęciu abstrakcyjnemu, zjawisku itp. Słońce lecące trzymała nad czołem, A miesiąc srebrny pod nogami gniotła. Peryfraza - omówienie; zastąpienie nazwy jakiegoś zjawiska przez bardziej rozbudowane jego opisanie. Jako figura retoryczna peryfraza była ważnym sposobem wzbogacania i rozwijania tematu, osiągania ozdobności stylu i niezwykłości wysłowienia. Pozwala wyeliminować wyrażenia bardziej pospolite lub proste, zastępując je rozwiniętymi i wyszukanymi przedstawieniami obrazowymi. |
|
