maturaprzecieki

basel

Kozacy zaczęli gromadzić się na Nadnieprzu już XV w. Rekrutowali się ze wszystkich stanów i narodowości, ale przewagę wśród Kozaków stanowili zbiegli chłopi z Rzeczpospolitej. Kozacy zajmowali się rybołówstwem, łowiectwem, hodowlą, ale istotnym źródłem dochodów, bogactwa były łupy wojenne. Sąsiedztwo tatarskie, w którym przyszło im żyć, zmusiło Kozaków do utworzenia zwartej organizacji wojskowej. Dzięki temu Kozacy mogli uchodzić za pożądanych sojuszników w razie jakiegoś konfliktu Rzeczpospolitej z Turcją czy z Tatarami, ale również mogli być bardzo groźnymi wrogami dla Rzeczpospolitej. Królowie polscy próbowali wykorzystać Kozaków, aby zabezpieczyć południowo-wschodnią granicę państwa. Za panowania Stefana Batorego część Kozaków w 1582 r. została wzięta na żołd Rzeczpospolitej. Był to tzw. rejestr, stąd nazwa Kozacy rejestrowi. Pozostali Kozacy nie objęci rejestrem wraz z postępującą kolonizacją Ukrainy, wraz z powiększaniem majątków magnatów kresowych byli traktowani jako chłopi pańszczyźniani, byli zmuszani do pracy w majątkach polskiej magnaterii. Na początku XVII w. liczba Kozaków na Ukrainie bardzo wzrosła, dlatego w 1625 r. rejestr kozacki podniesiono do 6 tys. Ta liczebność rejestru ulegała zmianie. Wahała się pomiędzy 6 a 8 tys. Nigdy jednak rejestr nie objął wszystkich Kozaków. Zmuszanie Kozaków do pańszczyzny oraz dostrzeganie, że tym którzy są w rejestrze żyje się lepiej, mają stałe utrzymanie, cieszą się sławą wojenną, doprowadzało do licznych napięć i konfliktów. Wybuchały lokalne bunty kozackie. Do pierwszego poważniejszego buntu Kozaków doszło w 1637 r. Jest to tzw. bunt Pawluka - od nazwiska przywódcy. Ten bunt został stłumiony już w 1638 r. Wówczas sejm Rzeczpospolitej, który zebrał się w Warszawie, bojąc się kolejnych wystąpień kozackich i widząc w rejestrze siłę, która może wystąpić przeciw Rzeczpospolitej postanowił zmniejszyć rejestr. Ograniczono go do 6 tys. Resztę Kozaków sejm nakazał traktować jako \"w chłopy obrócone pospólstwo\". Do takiej decyzji sejmu przyczynił się wybitnie hetman Stanisław Koniecpolski. Był to wielki błąd Rzeczpospolitej, bowiem utracono ostatnią możliwość stworzenia Rzeczpospolitej Trojga Narodów. Decyzja sejmu warszawskiego zaowocowała wybuchem kolejnego buntu kozackiego. Bunt został stłumiony, a Kozacy zostali zmuszeni do podporządkowania się administracji polskiej. Na 10 lat zapanował względny spokój, bowiem cały czas pojawiały się wyprawy kozackie na ziemie tatarskie, napady Tatarów na ziemie kozackie. Ukraina można powiedzieć przypominała beczkę prochu, w której brakowało iskry, by wybuchł kolejny bunt. Ostatnie lata panowania Władysława IV Wazy doprowadziły do zaognienia stosunków na Ukrainie. Liczba Kozaków rosła, rozrastały się latyfundia magnackie. To wszystko prowadziło do konfliktów społecznych. Władysław IV chciał doprowadzić do wojny z Turcją. Przeciwko Turkom chciał wykorzystać Kozaków. Od 1644 r. przygotowywał koalicję antyturecką. Do tej koalicji należało Rzeczpospolita i Władysław IV do wojny przeciwko Turcji w 1646 r. postanowił przyłączyć Kozaków. Te plany królewskie zostały ujawnione. Rozpoczęły się rozmowy. Nadzieje związane z powolnym zwiększeniem rejestru wśród Kozaków poruszyły Ukrainę. Wszyscy liczyli na to, że chłopi staną się żołnierzami. Ogłoszono na Ukrainie pogotowie wojenne. Magnaci polscy posiadający na Ukrainie znaczne majątki obawiali się utraty siły roboczej w swoich latyfundiach. Dlatego robili wszystko by przekreślić wojenne plany Władysława IV. Te plany wojenne faktycznie zostały zerwane, ale nikt już nie był w stanie zatrzymać ruchu kozackiego. Rozbudzone nadzieje były zbyt duże. Hasło do wystąpienia dał Bohdan Chmielnicki. W grudniu 1647 r. zdobył oryginały listów dotyczące planowania ataku na Turcję. Chmielnicki zbiegł na Sicz. Wykorzystując te listy królewskie zapewnił sobie Chmielnicki przychylność chana krymskiego Islama Direja III. Ten udzielił Chmielnickiemu pomocy, dając siły oddział Tatarów pod dowództwem Tuhaj Beja. Zasadniczo były trzy przyczyny konfliktu:
- pierwszą była niesprawiedliwość społeczna. W wielkich latyfundiach magnackich prowadzono bardzo ekstensywną politykę gospodarczą. W ogóle nie liczono się z możliwościami chłopów oraz z nastrojami społecznymi,
- na terenie Ukrainy odrodziła się hierarchia prawosławna, która zanikła po unii brzeskiej. Kozacy zostali wciągnięci w spory wyznaniowe. Od 1622 r. duchowni prawosławni zasiadali w radach kozackich. Zaczęto domagać się zaprzestania ucisku cerkwi prawosławnej, występowali przeciwko unitom, domagali się zwrotu cerkwi.
- Trzecim powodem był powód o charakterze osobistym. Subotów, który należał do Chmielnickiego został zajęty przez szlachcica, awanturnika polskiego - Daniela Czaplińskiego. Otóż Daniel Czapliński zabrał także Chmielnickiemu ukochaną kobietę i szczycił się tym. Właściwie to przepełniło kielich goryczy.
Przeciwko Chmielnickiego wyruszyli hetman wielki koronny Mikołaj Potocki oraz hetman polny koronny Marcin Kalinowski. Błędem hetmanów było to, że rozdzielili siły polskie na mniejsze oddziały. Chmielnicki uderzając całymi siłami miał przewagę. 19 maja 1648 r. wojska koronne zostały rozbite pod Żółtymi Wodami. Tydzień później wojsko koronne zostało rozbite pod Korsuniem. Obaj hetmani dostali się do niewoli, a wojsko koronne przestało faktycznie istnieć. Na domiar złego 20 maja zmarł Władysław IV. Jego śmierć pogrążyła państwo w chaosie, nie było żadnego wodza. Kierownictwo, odpowiedzialność za losy państwa przejął kanclerz Jerzy Ossoliński. Tu też nastąpiła zmiana. W okresie bezkrólewia do tej pory pierwsze skrzypce w państwie odgrywał prymas. Ówczesny prymas był już człowiekiem starym. Nie mógł wypełniać obowiązków intererexa, jego miejsce zajął kanclerz. Wraz z Adamem Kisielem utworzyli stronnictwo. Jest to stronnictwo, które uważało, że z Kozakami trzeba się pojednać. Natomiast drugą grupę stanowili ci, którzy uważali, że bunt kozacki, kolejny bunt należy stłumić. Do tych drugich należał książę Jeremi Wiśniowiecki, Aleksander Koniecpolski, Jerzy Lubomirski oraz Janusz Radziwiłł. Na 16 lipca 1648 r., zwołano konwokację. Wygrał pogląd kanclerza, który uważał, że należy rozbić sojusz kozacko-tatarski, a to było możliwe tylko na drodze pojednania z Chmielnickim. Podjęto rokowania, Chmielnickiemu obiecano buławę hetmańską. Jednocześnie w Rzeczpospolitej przygotowywano wojsko. Losy wojska powierzono trzem nieudolnym wodzom: wojewodzie sandomierskiemu Dominikowi Zasławskiemu, podczaszemu koronnemu Mikołajowi Ostrorogowi i chorążemu koronnemu Aleksandrowi Koniecpolskiemu. Błędem było nie powierzenie dowództwa księciu Wiśniowieckiemu. Był to wówczas jedyny człowiek w Rzeczpospolitej przed którym Kozacy czuli respekt. Chmielnicki postanowił grać na zwłokę. Czekał na posiłki tatarskie, oddziały Tuhaj Beja, którzy zawieźli na Krym pierwsze łupy po zwycięstwach pod Żółtymi Wodami i Korsuniem. Kiedy Tatarzy wrócili Chmielnicki uderzył na gromadzące się pod Piławcami siły polskie. W obozie pod Piławcami było 34 tys. polskiej szlachty. Kiedy dowiedzieli się, że zbliża się Chmielnicki w obozie powstała taka panika, że szlachta uciekła. Było to we wrześniu 1648 r. Wkrótce armia kozacko-tatarska zaczęła oblężenie Lwowa, następnie dotarła pod Zamość. W październiku 1648 r. odbył się sejm elekcyjny. Kandydatów do tronu było dwóch: Karol Ferdynand i Jan Kazimierz. Za Janem Kazimierzem przemawiało starszeństwo, żołnierska przeszłość i prawo do korony. Karol Ferdynand był na pewno człowiekiem pod względem moralnym stojącym wyżej. Jana Kazimierza poparł kanclerz, wdowa po Władysławie IV - Maria Gonzaga. 14 listopada Karol Ferdynand zrezygnował. 20 listopada prymas ogłosił królem Jana Kazimierza, który był jednocześnie królem Szwecji. Pierwsze kroki Jana Kazimierza kanclerz skierował ku pojednaniu z Chmielnickim. Miało temu pojednaniu służyć wyjęcie Kozaków spod władzy sejmu, przywrócenie im dawnych przywilejów oraz zadośćuczynienie osobistym ambicjom Chmielnickiego