maturaprzecieki

basel

Pojęcie absolutyzmu oświeconego pojawia się w historii w XIX w. Jaka była różnica między władcą absolutnym wieku XVII a władcą absolutnym oświeconym wieku XVIII ? Jeśli jakiś monarcha europejski zaczynał w XVI II w. budować manufaktury, prowadził gospodarkę opartą na zasadzie merkantylizmu, łamał przywileje stanowe, rozbudowywał administrację centralną, wznosił piękne rezydencje, opłacał artystów, założył jakąś akademię nauk lub szkołę rycerską można mu było właściwie nadać tytuł oświeconego monarchy absolutnego. Jeśli przyjmie się tylko takie kryteria, to okaże się, że Ludwik XIV też był władcą absolutnym oświeconym. Trzeba więc poszukać jeszcze innych kryteriów, które pozwalają jeszcze bardziej dokładnie określić absolutyzm oświecony. Cechą tego absolutyzmu oświeceniowego jest sekularyzacja państwa oraz ucywilizowanie stosunków prawnych. W okresie absolutyzmu monarcha uważał, że rządzi z mandatu bożego, natomiast absolutyzm oświecony przyjmował zasadę, że monarcha rządzi z mandatu ludu na podstawie umowy społecznej, jest reprezentantem interesów ludu. Obywatele w państwie monarchii absolutnej oświeconej cieszą się wolnością osobistą i cywilną, istnieje wolność opinii, aczkolwiek jest to wolność ograniczona do wąskiego grona oświeconych. Monarchowie wprowadzają w życie prawa natury odkryte przez filozofów, a te jako podstawowe nie podlegają żadnej dyskusji. Władza zostaje pozbawiona religijnych namaszczeń, jest to władza typowo świecka, ale wraz z tym władza straciła swój ponadczasowy charakter, stała się czymś relatywnym. Odrzucając podłoże religijne władzy monarchowie absolutyzmu oświeconego opierają się na arystokracji. Z drugiej strony bardzo wyraźnie widać, że dążenia monarchów oświeconych idą w tym kierunku aby podporządkować sobie arystokrację. Filozofia oświecenia kłóciła się z praktyką prowadzoną przez monarchę, dochodziło do napięć między filozofami przebywającymi na dworze a monarchami, którzy z jednej strony uważali, że wprowadzają idee oświecenia, a z drugiej strony nie na wszystko mogli się zgodzić. W praktyce rządowej absolutyzmu widać pewne charakterystyczne tendencje. Po pierwsze dążność do podporządkowania Kościoła państwu. W krajach katolickich ta tendencja była połączona z antyklerykalizmem. Szczególnie walka z kościołem skierowana była przeciwko zakonom. Drugim rysem charakterystycznym jest tzw. polityka tolerancji wyznaniowej, której celem było wygaszenie wszelkich sporów religijnych. Była to tzw. tolerancja, ponieważ rozumiano pod tym obojętność, ośmieszano każdą religię. Następną zasadą było wprowadzenie zasad humanitaryzmu w sprawie karnym, co najczęściej było połączone z reformą sądownictwa. Kolejną rzeczą były reformy społeczne, które państwa monarchii oświeconej przeprowadzały, ale celem tych reform było podniesienie wydajności pracy, przede wszystkim pracy chłopów. Kolejnym rysem jest rozbudowa szkolnictwa o charakterze praktycznym, szkół, które miały uczyć i przygotowywać do konkretnego zawodu.
Pierwszym monarchą, o którym Goethe pisał, że był gwiazdą, wokół której obracały się â€žNiemcy, Europa i cały światâ€ť był z pewnością Fryderyk II - król pruski. Był on prekursorem w dziedzinie zniesienia tortur i reformy sądownictwa. Po 1793 r. wprowadził on w państwie pruskim typ szkoły średniej, która miała kształcić przede wszystkim umiejętności praktyczne, przygotowywać do zawodu, w ten sposób powstała szkoła realna. W tym duchu praktyczności zreformowane zostały uniwersytety w Królewcu i we Frankfurcie. F ryderyk II doprowadził do wprowadzenia przymusu szkolnego. Natomiast jako nauczycieli w szkołach Fryderyk II zatrudnił weteranów wojennych. Nauczycielami byli kiepskimi, ale potrafili zmusić do posłuszeństwa wprowadzając woskową dyscyplinę. W nauczaniu nacisk kładziono przede wszystkim na umiejętności przydatne w sprawach gospodarczych. Powstały szkoły rolnicze i szkoły zawodowe przygotowujące do pracy w manufakturach. Fryderyk II popierał także filozofów oświecenia. Mówił o filozofach, że uczą tego co być powinno, a królowie istnieją jedynie po to, by wykonywać to, co filozofowie wymyślą. Sam Fryderyk II wprowadzał w życie to co było mu przydatne, ale dzięki popieraniu filozofów uzyskał dla siebie tytuł â€žfilozof na tronieâ€ť. Według głoszonych przez siebie zasad Fryderyk II uważał, że król jest sługą wszystkich, sługą państwa. Prusy stały się pierwszym państwem, w którym zaczęła obowiązywać ta tzw. tolerancja wyznaniowa. Fryderyk był pierwszym władcą, który w sposób publiczny z pogardą wyrażał się o każdej religii. Do dobrego tonu na dworze Fryderyka II należało opluwanie religii. Szczególnie wrogo odnosił się do papiestwa, zwalczał pogląd o dualizmie władzy duchowej i świeckiej. Według propagandy Fryderyk II tolerował w swoim państwie wszystkie wyznania. Ale tak naprawdę wszystkimi pogardzał. W Rzymie, w papieżu, widział cytadelę ciemnoty i zacofania. Przednią strażą cytadeli ciemnoty byli jezuici. Kiedy umierał dał wskazania swemu następcy, jak należy postępować z kościołem. Wskazywał na pragmatyczne podejście do religii.
Drugim przykładem monarchy absolutnego oświeconego jest Józef II - cesarz austriacki. Władzę objął po śmierci Marii Teresy. Samodzielnie rządził 9 lat. Przez te 9 lat wydał około 6 tys. dekretów. Przeprowadził reformy administracyjne, społeczne, gospodarcze, skarbowe, kościelne, sądownicze i szkolne. Wszelkie instytucje administracji państwowej Józef II połączył w jedną wielką centralę administracyjną. Rozbudował następnie system administracyjny na prowincji. Wprowadził dodatki za wysługę lat, wprowadził renty dla emerytów i wdów, wprowadził także nakaz denuncjacji kolegów, którzy zaniedbywali się w pracy. W ten sposób stworzył całkowicie podległy sobie aparat urzędniczy. Ostentacyjnie zrezygnował z koronacji na króla Węgier. Koronę Stefana Węgierskiego przeniósł do Wiednia i umieścił w muzeum jako zabytek. Węgry podzielił na 10 okręgów administracyjnych, wraz z reformą administracyjną wprowadził także reformę szkolną, sądowniczą i kościelną. Zniósł poddaństwo osobiste chłopów. Chłopi uzyskali prawo do przenoszenia się z miejsca na miejsce, odgórnie ustalono powinności dworskie chłopów, chłopi uzyskali prawo do procesowania się z panami, zakazano rugowania chłopów. Kolejnym punktem działalności była reforma skarbowa, podatkowa. Józef chciał by dochody państwa opierały się na podatku gruntowo-dochodowym. W tym celu w Austrii przeprowadzono spis ludności wraz z posiadanym przez nich majątkiem, następnie ustalono podatek -12 % swojego rocznego dochodu chłop miał oddać państwu, 18 % dla swego pana, a 70 % pozostawało w rękach chłopa. Z tych 70 % chłop musiał jeszcze łożyć na szkołę i parafię. Józef II w 1784 r. wprowadził zakaz sprowadzania w granice monarchii tych towarów, produktów, które można było zastąpić krajowymi (merkantylizm). Ciężko było przekonać wiedeńczyków do tego, by przestali pić kawę. Wtedy Józef II na mocy porozumienia się z lekarzami ogłosił, że kawa i czekolada są szkodliwe dla zdrowia, z tego powodu ogłoszono zakaz ich sprowadzania. Podobnie zakazano sprowadzania innych luksusowych towarów. Jeśli kogoś przyłapano na ich sprowadzaniu, do sprowadzony towar publicznie niszczono. To z jednej strony prowadziło do rozwoju rodzimego przemysłu, z drugiej strony likwidowało konkurencję.
W 1781 r. Józef II wprowadził zasadę określającą powszechną procedurę sądową. Zniesiono procesy o czary, procesy o apostazję, w zasadzie zniesiono karę śmierci, ale oficjalnego zapisu nie było, natomiast zlikwidowano wszelkie szubienice, a rozbudowano więzienia. Kolejne reformy objęły szkoły, rozbudowana został sieć szkół jednoklasowych, elementarnych. W miastach powiatowych powstały szkoły trzyklasowe, a miastach, które spełniały funkcje stolic okręgu - szkoły czteroklasowe. Językiem wykładowym był język niemiecki. Szkoły poddane były kontroli urzędu. Na terenie monarchii powołano tylko 4 uniwersytety, liczba studentów była ściśle określona, w zależności od tego jaka była liczba stanowisk do obsadzenia w administracji i sądownictwie. W 1781 r. Józef II wydał także dekret o tolerancji dla protestantów i prawosławnych oraz o obowiązkowym przyzwoleniu cesarskim na odczytywanie bull papieskich. W 1782 r. skasowane zostały wszystkie klasztory męskie i żeńskie znajdujące się na terenie monarchii, które nie zajmowały się szkolnictwem, szpitalnictwem. Łącznie zlikwidowano około 700 domów zakonnych, rozpędzając 138 tys. zakonnic i zakonników. Budynki klasztorne zostały zamienione na spichlerze, warsztaty, magazyny. Majątki kościelne zostały przekazane na tzw. fundusz religijny, z którego zakładano nowe szkoły, szpitale, oraz nowe parafie. Cesarz chciał bowiem stworzyć w cesarstwie tak gęstą sieć parafii, aby żaden poddany nie musiał iść dłużej do kościoła niż godzinę. W związku z tym w ciągu jednego roku utworzono ponad osiemset nowych parafii, przede wszystkim burzono te kościoły, które nie odpowiadały zaplanowanej sieci. Proboszczowie mieli stać się urzędnikami państwowymi. Cesarz wydał także szereg dekretów dotyczących nabożeństw, zakazywał procesji i pielgrzymek, wzywając do oszczędności w kościołach, dekretami regulował sprawy dotyczące ilości światła na ołtarzach, te wszystkie posunięcia zyskały mu tytuł cesarza zakrystianina. Ta polityka Józefa II zaowocowała wybuchem kilku powstań, buntów, szczególnie na Węgrzech. Nad Austrią zawisła groźba pruskiej interwencji. Będąc na łożu śmierci, Józef odwołał wszystkie dekrety dotyczące Węgier, z wyjątkiem dekretu o tolerancji i dekretem znoszącym poddaństwo chłopów. Na swym grobie cesarz Józef II kazał umieścić napis: \"Tu spoczywa Józef II, który przegrał we wszystkich swoich przedsięwzięciach\". Następcą Józefa II był Leopold II. Nie był już takim władcą oświeconym, ale przeprowadził weryfikację wszystkich dekretów, które były przyczyną napięć w państwie.
Żaden z władców absolutnych oświeconych nie zdobył takiej sławy jak caryca Katarzyna II. Jakby się przyglądnąć bliżej to Katarzyna II nie zasługiwała na ten tytuł. Jednak Wolter modlił się do niej słowami: \"Ciebie Katarzyno wysławiamy\". Katarzyna była mistrzynią propagandy, była kobietą niezwykle inteligentną. Potrafiła znakomicie oczarować takich ludzi jak Wolter, Diderot i inni filozofowie oświecenia. Przy tym wszystkim dużą rolę odgrywała hojność imperatorowej. W polityce wewnętrznej Katarzyna II starała się umocnić swoją władzę, dążyła do całkowitego podporządkowania sobie aparatu administracyjnego państwa. Rządziła przy pomocy doradców i faworytów, a pierwsze miejsce wśród nich zdobył sobie Potiomkin, który był jej kochankiem przez 2 lata, a później był przyjacielem i stręczycielem innych kochanków. W zasadzie Katarzyna przez całe swe panowanie sama sprawowała rządy. Fakt, że otaczała się faworytami zaciążył przede wszystkim na finansach państwa, bowiem dla swoich ulubieńców cesarzowa była bardzo hojna np. Potiomkin otrzymał 37 tys. chłopów, nie licząc kosztowności. Katarzyna II przydzieliła swoim urzędnikom 800 tyś. chłopów w prezencie. Można powiedzieć, że powstała swoista kategoria chłopów państwowych. Pierwszą reformą jaką Katarzyna przeprowadziła w swoim państwie była sekularyzacja dóbr kościelnych. Wszelkie dobra cerkiewne wraz z milionem chłopów przeszły do skarbu państwa. Z tego skarbu Katarzyna dawała nagrody faworytom. Z 900 klasztorów prawosławnych 500 klasztorów zamknięto. Pozostałe były na utrzymaniu państwa. Duchowni otrzymali pensje państwowe, a to ściśle podporządkowało ich władzy. Natomiast poza Rosją Katarzyna II jawiła się jako protektorka prawosławia, wszak występowała w obronie prawosławnych w Rzeczpospolitej. Po zajęciu Białorusi zmusiła unitów do przejścia ponownie na wiarę prawosławną. W dziedzinie szkolnictwa powołała do życia zakłady wychowawcze dla dziewcząt i chłopców, zakłady, których celem nie było nauczanie, ale wychowywanie na szlachetnych obywateli (poddanych). To wychowanie zaczynało się w 4 roku życia. W sprawie chłopskiej Katarzyna II wydała dwa dekrety. Pierwszy w 1765 r. pozwalał panom zsyłać chłopów na katorgę za przejawy buntu, natomiast drugi dekret wydany dwa lata później kazał uważać każdą skargę chłopa na pana jako kłamliwą denuncjację i chłop, który złożył skargę na pana był karany dożywotnim zesłaniem. W 1767 r. Katarzyna II powołała komisję kodyfikacyjną. Miała ona się zająć ułożeniem nowego prawa. Jeszcze w tym samym roku powstał dokument, który był swoistą kompilacją dzieł przedstawicieli oświecenia, w którym to mówiono o służebnej roli cesarzowej. Cesarzowa była osobą, której jedynym pragnieniem było zapewnienie szczęścia obywateli. Dokument mówił o równości wszystkich wobec prawa, o humanitaryzmie, zniesieniu tortur. Katarzyna II mówiła o prawie natury, które nakazuje wszystkich obdarzyć wolnością. Problem polegał na tym, że komisja kodyfikacyjna liczyła ponad 500 członków, z czego tylko 27 znało się na prawie. W komisji znaleźli się przedstawiciele wszystkich stanów. Kiedy w 1768 r. wybuchła wojna Katarzyna II komisję kodyfikacyjną rozwiązała pod pretekstem umożliwienia jej członków dołączenia do swoich regimentów, oddziałów wojskowych. Na jej miejsce utworzyła Radę cesarską, która początkowo sprawowała rolę rady wojennej, a później stała się centralnym organem rządowym w rękach cesarzowej. Z inspiracji Katarzyny II w 1769 r. zaczęło się ukazywać w Rosji pismo satyryczne, w którym ośmieszała staroświeckie przesądy.