maturaprzecieki

gregveb

Pytania do starej matury z Polskeigo i Historii. Moze ktos ma?

Mi nie idzie znalezc Confused

..::NATALIA::..

[link widoczny dla zalogowanych]

pigwa

I
1. Wyjaśnij na czym polega tragiczna wizja świata w „Antygonie” Sofoklesa.
2. Scharakteryzuj kompozycję, narracje i różne konwencje literackie ( realizm, naturalizm, symbolizm, impresjonizm ) zastosowane przez W. Reymonta w „ Chłopach”.
3. Wyszukaj w poniższym fragmencie „ Pana Błyszczyńskiego” B. Leśmiana neologizmy i określ ich funkcję

Ogród pana Błyszczyńskiego zielenieje na wymroczu,
Gdzie się cud rozrasta w zgrozę i bezprawie.
Sam go wywiódł z nicości błyszczydłami swych oczu,
I utrwalił na podniśionej drzewom trawie.

Kiedy zmory są zajęte przyśpieszonym zmorowaniem
Między mgłą a niebem, między mgłą a wodą -
Zielona zjawa swe dłonie zbezcieleśnienia ze łkaniem
Nad paprocią - nad pokrzywą - nad lebiodą.

II
1. Scharakteryzuj, odwołując się do wybranych utworów średniowieczne wzorce osobowe.
2. Wytłumacz na podstawie „Dżumy” A. Camusa na czym polega paraboliczność utworu literackiego
3. Wyjaśnij pochodzenie i znaczenie związków frazeologicznych mających żródło w „Biblii” : kainowe piętno, cierniowa korona, egipskie ciemności, hiobowe wieści, wieża Babel, Sodoma i Gomora, zakazany owoc

III
1. Na podstawie wybranych utworów (np. mity, „Iliada”, „ Antygona”) omów rolę przeznaczenia w życiu bohaterów antycznych.
2. Zaprezentuj na podstawie „ Kartoteki” T. Różewicza lub „Tanga” S. Mrożka - współczesny dramat polski.
3. Naturalizm w literaturze polskiej. Wskaż i omów kilka przykładów z twórczości S. Żeromskiego, W. Reymonta, G. Zapolskiej.

IV
1. Przedstaw ideał średniowiecznego rycerza widziany oczami współczesnych i potomnych (np. „Pieśń o Rolandzie”, „Dzieje Tristiana i Izoldy”, „ Konrad Wllenrod”, „Krzyżacy”)
2. Wyjaśnij, na czym polega oryginalne widzenie świta i człowieka w liryce B. Leśmiana.
3. Wymień gatunki literackie występujące w „Biblii” i omów dokładnie dwa z nich.

V
1. Omów, odwołując się do dwóch przykładów, motyw miłości w „Biblii” i „Mitologii”
2. W sonecie z cyklu „ Krzak dzikiej róży „ J. Kasprowicza wskaż motywy symboliczne i impresjonistyczne. Jak odczytujesz poetycką kreację róży i limby ZAŁĄCZNIK
3. Wymień typowe dla romantyzmu gatunki literacki. Scharakteryzuj, odwołując się do przykładów, trzy z nich.

VI
1. Żart i refleksja - przedstaw stosunek do świata wyrażony przez J. Kochanowskiego we fraszkach
2. „Krótka i piękna kariera Zenona Ziembiewicza została zakończona groteskowo i tragicznie” Dlaczego? Przedstaw własną ocenę bohatera „Granicy”
3. Zaprezentuj „ Antygonę” jako przykład antycznej tragedii.

VII
1. Omów dwa, znane Ci, średniowieczne wiersze polskie i wskaż ich związek z ideami epoki.
2. „Zaprzeczał jednym, zaprzeczał drugim, a swojej drogi nie miał pod stopami” - przedstaw Cezarego Barykę z „Przedwiośnia” jako reprezentanta pokolenia i bohatera poszukującego.
3. Wyjaśnij pochodzenie i przenośne znaczenie związków frazeologicznych mających swe źródło w „Mitologii”: paniczny strach, pięta Achillesa, pod egidą, męki Tantala, objęcia Morfeusza, puszka Pandory, nić żywota, po nitce do kłębka.

VIII
1. Którą postawę: Św. Aleksego czy Św. Franciszka z Asyżu uważasz za bliższą poglądom współczesnego człowieka? Zabierz głos w dyskusji.
2. Amoralność w „ Moralności pani Dulskiej”. Omów, zastosowany przez G. Zapolską, sposób kreacji bohatera literackiego.
3. Wymień znane Ci gatunki liryczne. Trzy z nich zaprezentuj i odwołaj się do przykładów.

IX
1. Na podstawie znanych Ci utworów przedstaw Norwidowski kult wielkich ludzi.
2. Totalitaryzm sięga ludzkich dusz. Rozwiń tę myśl, odwołaj się do znanej Ci literatury.
3. Na jakie wartości moralne zwróciłeś uwagę czytając przypowieści biblijne? Omów cechy tego gatunku na podstawie poznanych przykładów.

X
1. Jakie refleksje na temat sprawowania władzy wzbudziła w Tobie lektura wybranego dramatu (np. „Antygona”, „Odprawa posłów greckich”, „Makbet”)
2. Jakie dostrzegasz refleksje o świecie i człowieku w utworach W. Szymborskiej lub Z. Herberta. ANTOLOGIA
3. Przedstaw „ Monachomachię „ I. Krasickiego jako przykład poematu heroikomicznego.

XI
1. Przedstaw „ Powrót posła” J. U. Niemcewicza jako komedię polityczno - obyczajową.
2. Który z prozaików 20 - lecia międzywojennego jest Ci najbliższy? Uzasadnij wybór, scharakteryzuj jeden utwór.
3. Wymień typowe dla odrodzenia gatunki literackie. Scharakteryzuj trzy z nich, odwołaj się do znanych Ci przykładów.

XII
1. Omów na przykładzie literatury średniowiecznej heroiczny i groteskowy obraz śmierci.
2. Przedstaw opowiadania T. Borowskiego - świadka, ofiary i kronikarza zbrodni wojennej.
3. Sielanka w literaturze polskiej. Omów - na znanych Ci przykładach - cechy gatunku

XIII
1. Przypomnij, jak Horacy i Kochanowski pisali o sobie i swojej twórczości.
2. Zanalizuj sposób przedstawienia sprawy narodowej w „Weselu” Wyspiańskiego.
3. Nowela jako gatunek literacki. Przedstaw syntetycznie problematykę polskiej noweli okresu pozytywizmu.

XIV
1. Przedstaw - na podstawie odpowiednich fragmentów literackich - prometeizm i mesjanizm. Prometueusz i Chrystus - dwa odmienne czy pokrewne wzorce?
2. O czym myśli Pan Cogito? Odpowiedz na pytanie interpretując dwa utwory Z. Herberta. ANTOLOGIA
3. Typy komizmu - przedstaw na podstawie jednej wybranej komedii np. Moliera, Fredry.

XV
1. Zaprezentuj „Bogurodzicę” jako poetycki utwór średniowieczny i zabytek językowy.
2. Zaproponuj interpretację prozy B. Schulza *( „Sklepy cynamonowe” ) lub W. Gombrowicza („Ferdydurke”)
3. Satyra jako gatunek literacki. Przedstaw „ Świat zepsuty” , ukazany w satyrach I. Krasickiego.

XVI
1. Wyjaśnij, na czym polega humanizm i demokratyzm poglądów A. F. Modrzewskiego.
2. Przedstaw poetycki zapis sensu historii i losów własnego pokolenia w wybranych wierszach K. K. Baczyńskiego.
3. Omów cechy gatunkowe powieści poetyckiej na wybranym przykładzie z literatury polskiej lub obcej.

XVII
1. Zinterpretuj wizję Boga i człowieka przedstawioną w twórczości J. Kochanowskiego i M. Sępa- Szarzyńskiego.
2. Porównaj życiowe postawy i dążenia bohaterów powieści S. Żeromskiego - Tomasza Judyma i Cezarego Baryki.
3. Dramat antyczny, szekspirowski i romantyczny. Przedstaw ewolucje dramatu, odwołując się do poznanych utworów.

XVIII
1. „Od rozpaczy do nadziei” - przedstaw tematykę i strukturę „Trenów J. Kochanowskiego.
2. Omów na przykładzie dwóch utworów różnych autorów wpływ wojny na psychikę i moralność człowieka.
3. Czysta Forma Witkacego - przedstaw teorię i praktykę literacką.

XIX
1. Poeta jako bohater literacki w utworach romantyków - przedstaw na podstawie dwóch wybranych tekstów (np. „Konrad Wallenrod”, „Dzidy”, „Kordian”, „Testament Mój”, „Nie-Boska komedia”)
2. Czy „Chłop potęgą jest i basta?” Odpowiedz, odwołując się do utworów S. Wyspiańskiego, S. Żeromskiego, i W. Reymonta.
3. Przedstaw znaczenie i kunszt artystyczny małych form literackich: epigramat, fraszka, bajka.

XX
1. Co bawi, a co przeraża w komediach Moliera? Odpowiedz, odwołując się do wybranego utworu.
2. Przedstaw obraz „kamiennego świata” i „Innego świata” ukazany w poznanej przez Ciebie literaturze obozowej.
3. Zdefiniuj termin: postawa dekadencką, odwołaj się do znanych Ci wierszy K. Przerwy - Tetmajera i L. Staffa.

XXI
1. Przedstaw dramat Szekspira pt. „Makbet” jako studium zbrodni.
2. Zanalizuj i oceń motywację postępowania jednego z głównych bohaterów wymienionych powieści: „Zbrodnia i kara”, „Lord Jim”, „Ojciec Goriot”.
3. Wyjaśnij pojęcia: teocentryzm, franciszkanizm, antropocentryzm, humanizm. Z którymi epokami wiążesz te terminy?

XXII
1. Przedstaw - na podstawie twórczości Mi Reja i J. Kochanowskiego - ideał szlachcica - ziemianina.
2. Twoje szkolne spotkania z poezją 20 - lecia międzywojennego. Zaprezentuj twórczość wybranego poety.
3. Wyjaśnij, dlaczego powieść i nowela stały się najważniejszymi gatunkami pozytywizmu.

XXIII
1. Przedstaw stanowiska J. Ch. Paska i W. Potockiego wobec sarmatyzmu.
2. Omów problem bezdomności i przedstaw bezdomnych z powieści S. Żeromskiego
3. Hagiografia, historiografia, asceza, scholastyka - wytłumacz pojęcia i powiąż je z odpowiednią epoką.

XXIV
1. Literatura renesansu wobec wartości doczesnych i spraw ostatecznych. Omów problem, odwołując się do dwóch utworów.
2. Realizm i fantastyka w „Weselu” S. Wyspiańskiego. Przedstaw ich znaczenie dla kompozycji i wymowy ideowej utworu.
3. Posługując się przykładami z wybranej epoki, wyjaśnij pojęcie: pokolenie literackie.

XXV
1. Nakreśl portrety bohaterów występujących w „ Powrocie posła” J. Ursyna - Niemcewicza.
2. Przedstaw filozoficzne inspiracje w młodopolskiej poezji L. Staffa lub K. Przerwy - Tetmajera.
3. Wyjaśnij funkcję tytułu lub motta w utworze literackim. Odwołaj się do dwóch przykładów zaczerpniętych z twórczości różnych autorów.

XXVI
1. Przedstaw charakterystyczne cechy poezji barokowej na przykładzie wierszy J. A. Morsztyna i D. Naborowskiego.
2. Przedstaw katastroficzną koncepcję dziejów i groteskową formę dramatu Witkacego „Szewcy”.
3. Omów cechy epopei na przykładzie „Iliady”, lub „Pana Tadeusza”.

XXVII
1. „Śmiechem naprawiać obyczaje” - sposób na wychowanie Polaka - obywatela. Omów temat, odwołując się do utworów I. Krasickiego.
2. „Czystej krwi romantyk co to wiecznie czegoś szuka poza rzeczywistością” - czy zgadzasz się z opinią doktora Szumana o Stanisławie Wokulskim?
3. Zrecenzuj ciekawy - Twoim zdaniem - spektakl teatralny.

XXVIII
1. Klasycyzm i sentymentalizm jako dwa kierunki artystyczne w literaturze polskiego oświecenia. Przy omawianiu zagadnienia odwołaj się do konkretnych przykładów.
2. Przedstaw - na podstawie dwóch z wymienionych utworów - portrety arystokracji ( „nie - Boska komedia”, „Lalka”, „Ojciec Goriot”, „Nad Niemnem”)
3. Hymn jako gatunek literacki. Dokonaj analizy i interpretacji hymnu J. Słowackiego „Smutno mi, Boże” lub J. Kochanowskiego „Czego chcesz od nas Panie”. ZAŁĄCZNIK

XXIX
1. Przedstaw problem winy i kary , dobra i zła ukazany w „Balladach i romansach” i II cz. „Dziadów”.
2. Wyjaśnij, na czym polega poetycka moralistyka T. Różewicza.
3. Najpiękniejsze filmy ostatnich lat. Omów jeden z nich , wskaż jego war6tości artystyczne.

XXX
1. Przedstaw różnorodny obraz wsi ukazany w literaturze renesansu.
2. Znajdź elementy realizmu, naturalizmu, symbolizmu i impresjonizmu w opowiadaniach S. Żeromskiego.
3. Groteska jako konwencja literacka. Omów zagadnienie w oparciu o dwa dzieła np. „Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią”, „Ferdydurke”, „Bal w operze”, „Tango”, poezja Gałczyńskiego

XXXI
1. „Trzeba być lisem i lwem”. Omów - na podstawie „Konrada Wallenroda” - problem odwagi i zdrady.
2. Przedstaw - na podstawie wybranych wierszy polskich poetów współczesnych, np. T. Różewicza, W. Szymborskiej, Cz. Miłosza, Z. Herberta, M. Białoszewskiego, - los człowieka myślącego, żyjącego w XX wieku ANTOLOGIA
3. Wyjaśnij pojęcia: utylitaryzm, impresjonizm, futuryzm. Z którymi epokami wiążesz te pojęcia? Podaj słowniczek innych terminów związanych z każdą z wymienionych epok.

XXXII
1. Męczennicy, buntownicy, prorocy i kanalie. Przedstaw bohaterów III cz. „Dziadów”.
2. Wyjaśnij, na czym polega niepowtarzalny klimat poezji K. I. Gałczyńskiego. Jakie tematy odnalazłeś w utworach poety?
3. Wymień najdawniejsze zabytki języka i literatury polskiej. Dokładnie omów jeden z nich.

XXXIII
1. Przedstaw - obecny w literaturze romantycznej - motyw pielgrzyma.
2. Wyjaśnij na czym polega trudny humanizm A. Camusa. „Dżuma” jako utwór egzystencjalny.
3. Wyjaśnij pojęcia: marinizm, racjonalizm, winkelriedyzm. Z którymi epokami wiążesz każde z nich? Podaj słowniczek innych pojęć związanych z powyższymi epokami.

XXXIV
1. Bunt a chrześcijańska pokora. Przedstaw problem na podstawie jednego dzieła epoki romantyzmu.
2. Od Skamandrytów....Przedstaw drogę twórczą J. Tuwima.
3. Omów założenia realizmu i przedstaw ich realizację w wybranym utworze.

XXXV
1. Przedstaw kreację Historii i Natury w „Panu Tadeuszu” A. Mickiewicza.
2. Nowatorstwo w literaturze międzywojennej. Rozwiń temat, odwołaj się do przykładów poetyckich i prozatorskich.
3. Co to jest symbol? Co to jest symbolizm? Odwołaj się do wybranych przez siebie trzech utworów literackich.

XXXVI
1. Przedstaw obraza świata przemijającego ukazany w „Panu Tadeuszu” i „Nie - Boskiej komedii”.
2. Wyjaśnij, jaką rolę odgrywa w „Granicy” Z. Nałkowskiej inwersja czasowa. Jak rozumiesz tytuł powieści.
3. Omów sposoby budowania młodopolskiego nastroju na podstawie wierszy: „Deszcz jesienny”, „Na Anioł Pański”.ZAŁĄCZNIK

XXXVII
1. Barok sarmacki a barok dworski. Przedstaw, odwołując się do poznanych utworów wymienione typy baroku.
2. Wyjaśnij. Jakie stanowisko wobec romantyzmu i pozytywizmu zajmuje A. Asnyk. Przedstaw poznane utwory poety.
3. Czy literatura piękna przegra pojedynek z telewizją i filmami video? Jaki jest Twój głos w dyskusji na powyższy temat.

XXXVIII
1. Natura jako element świata przedstawionego. Przedstaw naturę ukazaną w „Balladach romansach” i w „Sonetach krymskich” A. Mickiewicza.
2. Która z formuł określających „Lalkę” wydaje Ci się najtrafniejsza: powieść o miłości, powieść o narodzinach polskiego kapitalizmu, powieść - panorama społeczna? Uzasadnij wybór.
3. Wymień znane Ci gatunki synkretyczne. Omów dokładnie jeden z nich.

XXXIX
1. Udowodnij, że „Pan Tadeusz” i „Potop” to utwory pisane „ku pokrzepieniu serc”. Wyjaśnij, na czym polega podobieństwo w kreacji głównych postaci - Jacka Soplicy i Andrzeja Kmicica.
2. Omów, wykorzystując dwa przykłady z różnych epok, temat żydowski w literaturze polskiej.
3. Na czym polega i czemu służy koncept barokowy w wierszu J. A. Morsztyna „Nowe Słońce”:
Gdym blisko ciebie o mój niepokoju
Pałam i ciało w zbytnim tleje znoju:
Jak się oddalisz, marznę i z ochłody
Zmarzłej krwie w żyłach ścinają się lody,
Mogę cię tedy słońcem nazwać za to ,
Że mi przynosisz i zimę, i lato.

XL
1. Przedstaw „Kordiana” J. Słowackiego jako polemikę z III cz. „Dziadów i z
A. Mickiewiczem.
2. Omów główne etapy twórczości J. Kasprowicza. Zaznacz zmieniającą się tematykę i konwencje artystyczne.
3. Co to jest literatura faktu? Odpowiadają odwołaj się do wybranego przez siebie przykładu.

XLI
1. Jak sprawę narodową i zadania poety ukazuje J. Słowacki? Przedstaw problem na podstawie „Grobu Agamemnona” i „Testamentu mojego”.
2. Zaprezentuj znane Ci ugrupowania poetyckie 20 - lecia międzywojennego.
3. Objaśnij, na podstawie „Moralności pani Dulskiej”, termin tragikomedia / tragifarsa.

XLII
1. „Czucie i wiara silniej mówi do mnie niż mędrca szkiełko i oko”. Przedstaw balladę „ Romantyczność” jako utwór programowy polskiego romantyzmu.
2. „Miłość w czasie mrocznym” - rozwiń temat odwołując się do dwóch utworów związanych z wojną i okupacją.
3. Rozpozna, z jakim rodzajem stylizacji masz do czynienia w poniższym fragmencie tekstu. Jakie znasz inne stylizacje? Podaj przykłady.

„Zaprawdę powiadam Wam: Nie badajcie, jaki będzie sąd w Polsce, dosyć Wam wiedzieć, że lepszy niż wszystkie, o których wiecie; ani pytajcie o jej granice, bo większe będą, niż były kiedykolwiek”

ugasienica

[1]
1. Porównaj światopogląd człowieka doby renesansu ze światopoglądem człowieka doby baroku.
RENESANS
Jednym z wiodących prądów renesansu był humanizm, uznający człowieka za nadrzędną wartość. Wiodącą ideą tej epoki był już nie teocentryzm, lecz wprost przeciwnie - antropocentryzm. Zdolności poznawcze człowieka , jego postępowanie i szczęście stały się podstawą wszelkich systemów ideowych. W początkowej fazie głosił takie hasła jak carpe diem czy homo sum - humani nil a me alienum esse puto. Ideałami były piękno, harmonia i zgoda. Artyści dbali o sławę doczesną i pośmiertną, dążyli do przełamania bezimienności. Afirmowali życie, byli przeświadczeni iż pełnię życia można osiągnąć w życiu doczesnym.
Publicystyka renesansowa ma różne oblicza, prezentuje różne modele myślenia, różne polityczne przekonania. Ich wspólnym mianownikiem jest to, że wszystkim zależy na dobru państwa i szczęściu jego obywateli.
Wieś i życie ziemianina na wsi jako temat poezji - to symptomy nowych czasów. Poezja średniowieczna i średniowieczne pismiennictwo gloryfikowały czyn świętego i czyn rycerza. Tak przedstawiał się też ówczesny system wartości i hierarchia ważności: służba boża i słuzba rycerska. Od połowy wieku XV wszystko to zaczyna się w sposób zasadniczy zmieniać. Najpierw w ekonomice, potem w polityce i kulturze. Rycerz przekształcił się w zieminina.
Ziemianin stał się nowym człowiekiem, najpierw nowym zawodem, rychło jednak i nową wartością: społeczną, ideową, kulturową, wreszcie moralną.
Modelowi dobrego ziemianina patronował Mikołaj Rej. Pochwałę poczciwego życia na wsi stanowi "Żywot człowieka poczciwego".
-> Zdaniem Reja życie ludzkie przebiega zgodnie z biologicznymi cyklami przyrody: wiosna - to dzieciństwo, lato - wiek młodzieńczy, jesień - dojrzałość i następnie starość - zima, smierć. Każdej porze roku odpowiadaja określone zajęcia na roli i w gospodarstwie. Poczciwy człowiek powinien je wypełniać najlepiej jak tylko potrafi, przy czym Rej nie zakazuje pełnego korzystania z dóbr natury i wsi, namawia do czerpania rozrywek, ukazuje jak wielka przyjemnością jest życie zapobiegliwego, gospodarnego, człowieka poczciwego.
-> Rej nie ogranicza się tylko do przedstawienia pozytywnych cech szlachty, ta warstwa społeczna krytykowana jest w "Krótkiej rozprawie między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem". Obwinia szlachtę o hazard, zbytki, prywatę, rozrzutność, obojętność wobec ojczyzny.
Kochanowski propagował życie na łonie natury czyli pochwalał życie na wsi ("Pieśń świętojańska o sobótce"). Przedkładał życie wiejskie nad podróżnicze i miejskie. Wieś określano jako miejsce spokoju, stabilizacji i kształtowania się wartości moralnych. Tylko tam osiągalne jest szczęście, wieś umożliwia odnalezienie człowiekowi szczęścia.
-> Silanki w wiekszości idealizowały swoich bohaterów i ich życie, choć nie zawsze. Utwór "Żeńcy" Szymona Szymnonowica daje wcale niekonwencjonalny obraz wsi. Oluchna i Pietrucha ciężko pracują, a pilnuje ich okrutny starosta.
-> Inny wzorzec wykształcony w renesansie był związany z życiem dworskim. Pisał o nim Łukasz Górnicki w dziele zatytułowanym "Dworzanin polski", skomponowanym w formie dialogów pomiędzy historycznymi osobami. Znakomitości dworu polskiego rozprawiają o ideale dworzanina - o człowieku rycerskim, sznującym swoje szlachectwo, wykształcony, dbały o wytworne maniery i piekno mowy, a także znający sztukę i muzykę. Nie szczędzą jednak krytycznych uwag pod adresem tych Polaków, którzy łatwo poddają się obcym modom.
-> Dziełem polskiego renesansu jest także utwór "O poprawie Rzeczypospolitej", gdzie autor (Andrezj Frycz Modrzewski) przedstawia swoje refleksje nad stereotypami myślenia Polaków, pojmowania sensu istnienia. Wystapił także w obronie praw chłopskich, krytykując istniejące stosunki społeczne w kraju. Domagał się równości społecznej i prawnej wszystkich stanów, ale jego idee nie znalazły w kraju poparcia. Modrzewski znalazł swojego kontynuatora w Piotrze Skardze, który podobnie widział sprawy społeczne, domagał się większych praw dla stanów innych niż szlacheckie. Ukazuje sześć chorób społecznych i głosi wizję upadku, nieszczęścia politycznego, które grozi Polsce.
-> Innym utworem krytykującym ówczesną rzeczywistość i panujące stosunki jest wspomniana wcześniej "Krótka rozprawa...". Autor krytykuje wyzysk chłopa przez Kościół i przez władze.
->Jan Kochanowski pisze Pieśń V o spustoszeniu Podola przez Tatarów. W końcowej części poeta mówi o obowiązku obywatela wzgledem państwa. Nie powinien on załować pieniędzy na wojsko, powinien byc ofiarny, gdy ojczyzna jest w potrzebie. nawołuje:
"Skujmy talerze na talary, skujmy,
A żołnierzowi pieniądze gotujmy!?
-> Kochanowski w Odprawie posłów greckich przedstawia przeciwstawne wzorce zachowań. Antenor jest przykładem pozytywnego obywatela - patrioty, dbałego o losy państwa. Ten wzór jest pożądany i godny propagowania i naśladowania. Postacią negatywną jest Aleksander, który kieruje sie własnym, egoistycznym interesem. Z jego przyczyny dramat kończy się źle, Troja upada, ta historia jest ostrzeżeniem dla Polski.

BAROK
-> W baroku następuje powrót marności nad marnościami - Vanitas vanitatum et omnia vanitas.
-> Daniel Naborowski w utworze "Cnota grunt wszystkiemu" pokazuje, że niczym są różne ziemskie wartości, do których głupi człowiek przykłada wagę - kosztowny pałac, jadło pyszne, uroda kobiet, bogactwo i metale szlachetne, popularność, stanowisko - wszystko to jest przemijalne i nietrwałe, wszystko jest marnością.
-> W baroku ideałem był szlachcic - sarmata. Konkretny przykład z epoki baroku to sam Pasek - autor i bohater "Pamiętników". Sarmata kojarzy się z postawnym szlachcicem, dumnym, walecznym, lecz kłótliwym, skłonnym do bójek i do miodu, kultywujący tradycję.
-> Wzór szlachcica był wzorem nie tylko świeckim, prawdziwy Sarmata był także dobrym katolikiem. Ideały chrześcijańskie uległy spłyceniu, prymitywizacji. Bohater "Pamiętników" chodzi często do kościoła, bierze udział w pielgrzymkach, składa ofiary, ale przy tym dokonuje zajzdów na cudze domy, pije, katuje poddanych.

RENESANS BAROK
> człowiek w centrum myśli - potężny > człowiek jako kruszyna w kosmosie. Powrót
w jedyną potęgę Boga.
>nauka, wykształcenie, wszechstronność > religijność, metafizyka, mistycyzm
> harmonia w filozofii i sztuce > dysharmonia, niepokój, niepewność
> mimetyczność sztuki (naśladownictwo) > ekspresjonizm sztuki
> humanizm, sława, piękno świata i życia jako motywy lit. > przemijanie, szatan, śmierć, czas - motywy sztuki i filozofii
> wzrost handlu i roli pieniądza, bogacenie się ludzi, wzrost > wojny, zaraza, głód, śmierć - spadek gospodarczy demograficzny, zwątpienie w doczesne wartości

2. Scharakteryzuj zjawisko moralności mieszczańskiej w oparciu o komedię Gabrieli Zapolskiej "Moralnośc pani Dulskiej".
- pani Dulska dzierży w garści swoją mieszczańską rodzinkę
- przymyka ona oko na romans syna Zbyszka ze służącą Hanką, wolała bowiem by "grzeszył w domu" niż włóczył się poza domem
- gdy Hanka zachodzi w ciążę, Zbyszek postanawia się z nią ożenić, lecz rodzinka wyperswadowała mu ten pomysł
- Hanka otrzymuje finansową odprawę
- Autorka Zapolska krytykuje hipokryzję, obłudę i ciasnotę mieszczńskich horyzontów
- kołtuneria i dulszczyzna - czyli poglądy pani Dulskiej - fałsz, małe i brudne rozgrywki przy wysokim mniemaniu o własnych walorach moralnych i obywatelskiech
-> główne zasady pani Dulskiej:
# prać brudy we własnych czterech ścianach
# utrzymywanie porządku "na pokaz"
# pieniądz nie śmierdzi
# zapytanie: "co sobie ludzie pomyślą ?"
Zbyszek:
- słaby, sterowany przez matkę, nie umie wydobyć się z kręgu dulszczyzny - mimo że jest jego świadom
- włóczy się po knajpach na koszt mamusi
- niezdecydowany
Nawet Hanka potrafi wytargować wysoką opłatę za swoją krzywdę.
Dulska miała "dwie twarze":
• jedna - przeznaczona do publicznego ukazywania, jako twarz kobiety godnej, która dba o swoją rodzinę, chodzi do kościoła, reprezentuje powszechnie uznawane zasady moralne oraz porządny i szacowny dom;
• druga - to twarz kobiety, która jest tyranem domowym; terroryzuje swoje otoczenie, szczególnie męża, toczy bezwględną walkę o zachowanie dobrej opinii i pozycji społecznej;
Naturalistyczny wymiar scenerii i fabuły, wszystko w utworze jest prawdopodobne, nie mamy do czynienia ani z fantastyką ani z symbolami, didaskalia zawierają dokładne wskazówki co do stroju, wyglądu i zachowań postaci, autorka podkreślia biologiczne motywacje postępowania ludzi, co jest charakterystyczne właśnie dla naturalizmu. Np. Zbyszek nosi dziedzictwo dulszczyzny, jego postępowanie i psychika są zdeterminowane prawami rządzącymi w tym środowisku.
Elementy naturalistyczne w utworze:
• determinizm - człowiek jest zależny od warunków, w których żyje, jest zdeterminowany przez czynniki, na które nie ma wpływu, np.: pochodzenie społeczne, środowisko. Przykładem takiej osoby jest Zbyszko, który próbuje walczyć z kołtuństwem, choć zdaje sobie sprawę, że nie będzie w stanie się od niego uwolnić:
"Bom się urodził po kołtuńsku, aniele! Bo w łonie matki już nim byłem, bo żebym skórę zdarł z siebie, mam tam pod spodem w duszy całą warstwę kołtunerii, której nic wyplenić nie zdoła. Coś, taki nowy, taki inny, walczy z tym podstawowym, szarpie się, ciska. Ale ja wiem, że to do czasu, że ten kołtun rodzinny weźmie mnie za łeb,…" (Zbyszko).
• teoria dziedziczności - Hesia upodabnia się do matki, dziedziczy jej najgorsze cechy: brak wrażliwości, pogardę dla innych, cynizm, skąpstwo;
• dominacja istot silnych - Dulska jest bezwzględna, podporządkowuje sobie wszystkich. W tym świecie mogą przetrwać jedynie osoby silne (takie jak Dulska, Hesia), słabe giną (Mela);
• podejmowanie nowych tematów - autorka nie wstydzi się mówić o sprawach drażliwych, wstydliwych dla ówczesnego społeczeństwa (aborcja, choroby weneryczne);
• nowy bohater - wprowadzone zostają osoby z niższych warstw społecznych (Hanka, kucharka);
• Dramat Zapolskiej obnaża obłudę moralną i mentalność mieszczańską. Życie Dulskich jest farsą w tym sensie, że toczy się poprzez nieustanne kontrasty głoszonych zasad i cnót oraz codziennej życiowej praktyki, która tym zasadom przeczy.
• Filozofia Dulskiej sprowadza się do tezy, że dla ludzi, na zewnątrz, trzeba się prezentować jak najkorzystniej. Jej życiem rządzi gra pozorów (inne czyny i słowa dla obcych, inne dla swoich).
• Osobowość tej kobiety zdominowała wszystkich domowników. Dawno stracił autorytet mąż, Felicjan, który całkowicie poddał się tyranii żony. Zadawalają go wydzielane przez nią groszaki na kawę i cygara.
• Córki Dulskiej zestawiła Zapolska na zasadzie kontrastu: wrażliwa Mela, zagubiona, chorowita i bezradna oraz Hesia, wierne odbicie matki. Dulska dba o wychowanie dzieci. Posyła córki na pensję, łoży na ich lekcje muzyki i tańca, jednocześnie jednak wpaja im zasady swojej moralności i uczciwości (każe się Hesi kurczyć w tramwaju, aby zapłacić zań ulgowy bilet).
• Zbyszko to młody człowiek obdarzony inteligencją i krytycyzmem, wyostrzonym prawdopodobnie przez kawiarniane kontakty ze środowiskiem cyganerii artystycznej. Nie ukrywa swej wrogości wobec wszystkiego co prezentuje matka. Jednak jego bunt jest krótkotrwały, okazuje się za słaby na walkę z kołtuństwem.
• Farsa ta powoduje tragedię ludzi reprezentujących odmienny sposób myślenia (Mela i Hanka).
Jednak w zakończeniu tryumfuje zakłamanie Dulskiej - Zapolska ośmieszyła zakłamaną moralność, ale podkreśliła jednocześnie jej ponurą trwałość.

3. Omów cechy poezji J.Tuwima na przykładzie danego wiersza.
ekspresjonizm - intuicyjne wyrażanie gwałtownych uczuć i doznań: zachwytu, ekstazy; sztuka wywołująca wstrząs; styl ten wykorzystywał różne środki: kontrast, deformację, karykaturę.
Dzieje grupy Skamander związane były z warszawą; tu w latach 1926-1919 formowała się ona wokół pism "Pro arte at studio" i "Pro arte". Istotne znaczenie dla jej konsolidacji miały wspólne występy w literackiej kawiarni-kabarecie "Pod Picadorem". W XII. 1919 r. poeci po raz pierwszy wystąpili pod nazwą Skamander, natomiast w I 1920 r. ukazał się pierwszy numer pisma "Skamander".
"Wielką piątkę" Skamandra stanowili:
• Julian Tuwim,
• Kazimierz Wierzyński,
• Jarosław Iwaszkiewicz,
• Jan Lechoń,
• Antoni Słonimski.
-> Skamander był grupą programowo bezprogramową jednakże mieli oni wspólne przekonania ideowo-artystyczne, którym dali wyraz w lirykach. Poezja młodych skamandrytów charakteryzuje się przede wszystkim zwrotem ku problemom codzienności i sprawom zwykłego, "szarego" człowieka. Niektórzy poeci podjęli próbę zwyciężenia romantyczno-modernistycznej koncepcji poety i poezji. Nowej koncepcji podmiotu lirycznego towarzyszy w poezji powszedniość. Liryka młodych skamandrytów wyraża zachwyt nad życiem i światem.
-> Tuwim pisał m.in. wiersze, poematy, satyry. Jego spuścizna literacka jest bardzo bogata i różnorodna. Wczesne wiersze tego poety (znajdujące się w czterech pierwszych zbiorach: "Czyhanie na Boga"(1918), "Sokrates tańczący" (1920), "Siódma jesień" (1921), "Wierszy tom czwarty" (1923)), charakteryzują się ogromnym entuzjazmem, aktywizmem, witalizmem. Tak więc podstaw filozofii życiowej "młodego" Tuwima należałoby szukać w filozofii Nietschzego (aktywizm), i przede wszystkim Henri Bergsona (witalizm). Tuwim za Bergsonem zainteresował się życiem w jego biologicznym wymiarze (biologizm), pisał więc o tłumie, masach ludzkich.
BIOLOGIZM w poezji Tuwima:
• "Wiosna" - utwór wychwalający życie, biologizm, instynkt. Ukazuje ludzi, którzy żyją w mieście fabrycznym. Jest wiosna i ludzie są zdominowani przez instynkty biologiczne, gł. popęd seksualny; poeta nie stroni od wulgaryzmów; tłum fascynuje ale jednocześnie budzi odrazę i lęk.
WITALIZM i AKTYWIZM w poezji Tuwima
• "Do krytyków" - poeta jeździ po mieście tramwajem i staje się to czynnością najwspanialszą Świat przepełniony jest zapachami, dźwiękami, kolorami, piękne jest wszystko dookoła.
• "Życie" - w kilku wersach poeta opisuje swą ogromną radość z faktu, że żyje; jest przepełniony poczuciem własnej siły i jedności z naturą, bo "krew jest czerwona".

-> W wydanych przez Tuwima, w młodzieńczym okresie jego twórczości, (1918-1926) tomikach "Czyhanie na Boga" i "Sokrates tańczący" dominują tematy młodości, wiosny, swobodnej twórczości i wizja poety "wciśniętego w tłum". Programem poetyckim Tuwima jest wiersz pt. "Do krytyków". Radosny poeta - kpiarz, siedzący na "tylnej platformie tramwaju" rzuca krytykom wyzwanie. Szanowni Panowie - tematem poezji nie muszą być głębokie, filozoficzne ani narodowe treści. Może nim być entuzjazm dla wiosny i banalnych, codziennych zdarzeń. Celem poezji jest opiewać tłum i miasto. Twórcą poezji niech będzie zwykły człowieka, a nie wybitna jednostka. Tę ostatnią koncepcję poprzedził Tuwim w innym programowym utworze - mianowicie w "Poezji" - zamieścił znany cytat:
"Nie chcę być przodownikiem,
Chętnie w tłum się wcisnę
Będę ultimus inter pares" - (ostatni wśród równych)
-> W tym okresie napisał też Tuwim utwory poważne, jak np. "Rewizja" (krótka opowieśćo tym jak żandarmi przeszukują mieszkanie podejrzanego i znajdują obciążające go dowody) i "Pogrzeb prezydenta Naruszewicza" (żarliwy protest przeciwko zbrodni sprawców zamachu na pierwszego prezydenta Polski).
-> W latach 1926-36 Tuwim wydaje: "Słowa we krwi" i "Rzecz Czarnoleska", "Bibli cygańska", "Treść gorejąca". Przywołuje tu horacjański motyw exegi monumentum, mit Jana Kochanowskiego, tzw. specyficzny klasycyzm Tuwima. Poeta określa swoje miejsce, kształtuje swój własny język poetycki - pełen dynamiki, ekspresji, czasem wulgaryzmów i wyrazów potocznych, lecztakże definiuje poezję jako przetwarzanie świata za pomocą języka, nadawanie imion rzeczom, porządkowanie świata.
-> Lata 1936-39 zdominowane zostały przez utwory dla dzieci: "Lokomotywa", "Ptasie radio", "Słoń Trąbalski", "Zosia Samosia" itp.
-> Oczywiście na przestrzeni 13 lat podejmował Tuwim liczne inne tematy, ważne były wątki satyryczne i polityczne, manifestacja poglądów pacyfistycznych, refleksja na temat śmierci, protest przeciwko konwencjom mieszczaństwa. Poemat "Bal w operze" z 1936r. nie został dopuszczony do druku.
-> Lata od 1940 do 1953 - czas wojny przeżył Tuwim na emigracji i tam powstał słynny poemat dygresyjny pt. "Kwiaty polskie" (pisany w USA). Poeta powrócił do kraju w 1946r., był kierownikiem Teatru Nowego. Zmarł w Zakopanem w 1953r.

WIERSZE POLITYCZNE:
• "Rewizja"
• "Pogrzeb prezydenta Naruszewicza"
• "Do prostego człowieka" (Tuwim występuje tutaj jako rzecznik poglądów pacyfistycznych, żarliwy wróg wojny demaskujący jej mechanizm - odwieczną prawidłowość, że ideologia i propaganda wojny czyli sztandary czy bohaterstwo to fałsz i magia dla tłumów - a prawda to śmierć jednych a pieniądz i zysk, którzy mają z niej inni. Jest to wiersz-apel. Wzywa do buntu przeciwko takiej wojnie.

WIERSZE SATYRYCZNE:
• "Mieszkańcy" (Jest to obraz przeciętnych ludzi z miast, mieszczańskiej kołtunerii, żyjącej "w strasznych kamienicach" w uporządkowanym kieracie mieszczańskich konwencji, którymi poeta pogardza. Poeta opisuje całego dnia z życia tych ludzi. Jest to dzień tępy, pełen rozmów i działań bez sensu, bez dociekań, bez myślenia i twórczości. Życie ich oddaje cytat: "trochę pochodzą, trochę posiadzą". Poeta w sposób bardzo sugestywny podaje skrótowy opis mieszczucha, który budzi odrazę u czytelnika.

-> "To było tak" - poeta "jak przez lupę" obserwuje i relacjonuje nam proces rozkwitania pąka, jego narodziny, dojrzewanie, miłość, poczucie "strachu istnienia" i śmierć, do której przyczynił się poeta zrywając pąk. Czym był czyn poety: grzechem czy dobrodziejstwem. Czy zabił, czy zaoszczędził lęków egzystencji?

-> "Scherzo" - jest to relacja nastrojów młodej dziewczyny - śpiew, śmiech, płacz, cisza. Scenę tych przemian (typowych dla "dorastających panien") kończy scena złowroga: bohaterka "widzi śmierć". Znów więc lęk przed istnieniem, obawa końca pojawiają się w wierszu Tuwima.

-> "Sitowie" - Jest to wbrew pozorom wiersz o poezji i tworzeniu. Tuwim wspomina swoje dzieciństwo,
"polegiwanie wakacyjne" w trawach, ziołach i sitowiu, tęsknotę za pachnącą miętą i piękno przyrody! To prawda, lecz wspomnienie jest skontrastowane z sytuacją obecną - męki tworzenia i przekształcania świata w poezji. Niegdyś sitowie było zwykłe i miało cieniutkie włókienka - dziś jest elementem świata, materią do przetworzenia w wierszu, żródłem słowa poetyckiego. To prawda, że Tuwim tęskni za beztroską, bo oto twórczość okazała się męką, piętnem, nałogiem twórczego interpretowania świata. Zioła stały się po latach "w wierszach słowami" - oto stwarzająca siła poezji.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[2]
1. Omów kreację wzorów i postaw ideowych średniowiecza w oparciu o poznaną literaturę.
Ideał rycerza - Najpopularniejszy epos rycerski średniowiecza to anominowe dzieło francuskie 'Pieśń o Rolandzie' (przełom XI i XII wieku). Roland, rycerz Karola Wielkiego, ginie w obronie wiary w walce z pogańskimi Saracenami. Jest to bohater idealny - skupia w sobie cechy najwyżej cenione w epoce średniowiecza. Jest odważny aż do szaleństwa, szlachetny.
-> zawsze postępuje w zgodzie z kodeksem rycerskim.
-> jest bezgranicznie oddany ojczyźnie ("słodkiej Francji")
-> wierny damie swojego serca.
-> jako idealnie przedstawiony rycerz epoki feudalnej jest też bezwzględnie wierny swojemu władcy - Karolowi Wielkiemu.
-> jako wzorowy chrześcijanin walczy w obronie wiary.
-> potrafi być również prawdziwym przyjacielem i sam ma oddanego, wiernego aż do końca przyjaciela (Oliwiera).
Dla podkreślenia wielkości i szlachetności głównych bohaterów (Rolmda, Oliwiera i Karola Wielkiego) w utworze wprowadzona jest postać podłego zdrajcy - barona Ganelona.
Inne sagi rycerskie: germańska "Pieśń o Nibelungach" (XIII w.) i angielskie "Opowieści kanterberyjskie" (XIVw. autor jest znany - G. Chaucer). Specyficznym gatunkiem tego typu literatury byty romanse rycerskie. Najbardziej znany jest cykl legend bretońskich "O królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu" - nie znani nam autorzy opowiadają o barwnym życiu nieskazitelnych rycerzy, o urokach życia dworskiego (walka, honor, intrygi, miłość).
RYCERZ ŚREDNIOWIECZNY
• bogobojny
• odważny
• zawsze dotrzymywać słowa
• dbać o honor i sławę
• patriota
• uwielbienie Boga i poświęcenie dla obrony wiary
• wzorzec dydaktyczny
• zyskiwał władzę, stawał się godnym szacunku
• propagował postawę wygodną kościołowi
• kościół akceptował rycerzy, bowiem w nich upatrywał szerzenie chrześcijaństwa

Ideał kochanka - "Dzieje Tristana i Izoldy" - Dzieje Tristana to opowieść o wielkiej, tragicznej miłości. Kochanków zbliża przeznaczenie (Izolda wypija napój, który miał wzbudzić w niej wielką miłość do zaślubionego właśnie męża - króla Marka. Czarodziejska moc napoju miała spowodować, że pierwsza osoba, ujrzana po jego spożyciu, do końca życia będzie obdarzona bezgraniczna miłością. Zbieg okoliczności zadecydował o tym, że Izolda po wypiciu napoju ujrzała Tristana - rycerza i siostrzeńca króia Marka).
W 1900r. romanista francuski, Józef Bedier, zachowując zachowane średniowieczne fragmenty, opracował nową, obecnie najbardziej znaną wersję "Dziejów Tristana i Izoldy". W średniowieczu rozwijała się także liryka miłosna. Jej ojczyzną była Xll-wieczna Prowansja, dzielnica południowej Francji. Lirykę prowansalską tworzyli trubadurowie - wędrowni poeci i pieśniarze, zapraszani na dwory władców i możnych panów. Ich utwory były bardzo konwencjonalne, zgodne z ówczesną modą. Nakazywała ona, by każdy rycerz miał damę swojego serca i składał jej hołdy miłosne. Podmiot uczuć był zawsze wyidealizowany. A opis uczuć rycerza - dość stereotypowy. Trudno doszukać się w tych utworach rzeczywistych uczuć i myśli poetów, są one raczej wyrazem tęsknoly do miłości absolutnej i doskonałej. Niektórych trubadurów znamy z imienia i nazwiska, ale nic wiemy o nich nic bliższego.

Ideał świętego - Najsławniejszy wzór ascety przynosi ze sobą "Legenda o świętym Aleksym ". Aleksy pochodził ze znakomitego rodu, wiódł dosłanie i wesołe życie. Jako dorosły człowiek z całą świadomością odrzucił dobra doczesne. Skazał się dobrowolnie na poniżenie i cierpienie, umartwiał swoje ciało, wzmacniał ducha. Rozdał swój majątek i ruszył na wędrówkę po świecie. Cały czas spędzał na modlitwie, żebrał, inni ludzie go nie obchodzili. Chodziło mu o całkowitą anonimowość. Chciał aby nikt go nie znał i mógł całkowicie poświęcić się Bogu. Został uznany za świętego (Maryja zeszła z ołtarza i kazała klucznikowi wpuścić go do kościoła). Ponownie wyrzekł się sławy i powrócił do rodzinnego miasta i zamieszkał na schodach własnego domu. Po jego śmierci wszystkie dzwony w Rzymie zabiły. marł pod schodami własnego domu, gdzie cierpiał nie rozpoznany przez rodzinę. Wylewano na niego pomyje, znosił wszelkie upokorzenia. Nagrodą za święty, męczeński żywot było natychmiastowe wzięcie duszy Aleksego do nieba. Jego martwe ciało stało się relikwią i miało moc uzdrawiającą. Najczcściej uprawianymi galunkami literatury religiinej były w sredniowieczu HAGIORGAFIE, czyli żywoty świętych i męczenników.
ASCETA
• żyje w ubóstwie
• przyjmuje pogardę i cierpienie z pokorą
• ucieka od sławy, rozgłosu
• modli się do Boga
• umartwia swoją duszę i ciało
• anonimowość
• pokora

Ideał władcy - Poeci i kronikarze opiewali władców doskonałych, np. Karola Wielkiego ("Pieśń o Rolandzie", "Życie Karola Wielkiego" Eincharda). Karol Wielki, wtadca państwa Franków, twórca cesarstwa karolińskiego, jest uważany za najwybitniejszego władcę wczesnego średniowiecza. Einchard był jego dworzaninem i biografem, znał Karola Wielkiego od dziecka. Na kanwie jego biografii powstały liczne utwory literackie i legendy. Jako władca idealny Karol Wieki był przedstawiany zawsze tak samo: był obrońcą wiary chrześcijańskiej, władca mądrym, dobrym, odważnym i sprawiedliwym. Na gruncie polskim typ władcy idealnego reprezentował Bolesław Krzywously, bohater kronik Galla Anonima (XII wiek, tekst łacińskie). Autor sławił króla jako wzorowego chrześcijanina, mężnego rycerza, sprawiedliwego i mądrego monarchę, oddanego idei kształtowania państwa. Według Galla, Bolesław Krzywousty narodził się w sposób cudowny, dzięki darom złożonym przez jego ojca, Władysława Hermana, świętemu Idziemu.
WŁADCA DOSKONAŁY:
• troszczy się o kraj i o poddanych
• dobry rycerz
• dobry chrześcijanin (miłosierny)
• sprawiedliwy i wyrozumiały
• bronił granic
• szybkość podejmowania trudnych decyzji
• dobro ogółu przedkłada nad dobro własne

2. Przedstaw cechy bohatera dramatu Różewicza pt. "Kartoteka".
• Bohater utworu przyjmuje tzw. postawę horyzontalną, tzn. jest dotknięty klęską bierności, bezsilności i wewnętrznej pustki.
• Bohater nie wstanie - utracił niewinność dzieciństwa, wiarę w jakiekolwiek wartości, w miłość, w człowieka. A że jest to Człowiek - KAŻDY - reprezentuje los całego wojennego pokolenia.
• Postawa bohatera oburza Starców, gdyż jest on głównym bohaterem dramatu, ośrodkiem akcji, powiniem jak bohater romantyczny działać, kochać, popełnić samobójstwo... A on nie chce. Nawet "gadać mu się nie chce". Jest zatem "antybohaterem" i parodiuje klasyczną estetykę dramatu.
• Bohater reprezentuje całe wojenne pokolenie, porażone wojną, dotknięte biernością, zmęczonych działaniem ludzi.
• Przyjmuje postawę abnegacji, nie obchodzą go żadne idee, nie chce nikomu przewodzić, pozostaje bezczynny, życie toczy się obok niego.
• Odrzuca narzuconą mu przez otoczenie rolę przywódcy, kreatora dziejów.

?3. Omów środki artystyczne zastosowane w danym sonecie A. Mickiewicza. Jakie środki artystyczne są typowe dla stylu romantycznego.
"Pielgrzym"
Podmiot liryczny mówi, że podoba mu się krajobraz orientalny. Znajduje się w krainie dostatku i pięknych ludzi. Zachwyca się pięknem, ale tęskni za swoją ojczyzną i przeszłością. Nie może teraz wrócić do swojej ojczyzny. Wiąże mu się ta rzeczywistość z Litwą. Wyraża tutaj nostalgię. Woli Litwę, choć jest niedostępna niż piękne obszary orientalne. Sceneria jest piękna, ale uczucia ulokował gdzie indziej. Potrafi kontemplować piękno przyrody, ale nie może zdobyć się na poruszenie uczuć. Tekst kończy się zastanowieniem się podmiotu lirycznego czy ojczyzna o nim pamięta. Pielgrzym to człowiek wygnany z ojczyzny. Tęskni za nią i tuła się po świecie. Poszukuje miejsca dla siebie. Dąży do miejsca świętego dla siebie. Jest to trudna wędrówka. Dąży do celu poprzez myśli, wspomnienia. Pielgrzym zawsze wraca do swojego miejsca. U Mickiewicza jest to pielgrzymka ducha i uczuć.

"Stepy akermańskie"
Porównanie jazdy przez zielony step do żeglowania przez ocean. Trawy to fale, krzewy to wysepki. Podmiot liryczny słyszy motyle, węże, pomimo, że panuje cisza. Wspomina Litwę. Wydaje mu się, że słyszy ją. Wytęża słuch, ale nikt go nie woła, zapomnieli o nim. Podmiot liryczny jest samotny, wygnany, odosobniony. Cisza może oznaczać brak buntu i sprzeciwu wobec zaboru.

"Burza"
Jest to czwarty sonet. Autor używa tu równoważników zdań aby wytworzyć nastrój grozy, szaleństwo żywiołu burzy. Pokazany jest atak żywiołu na statek. Pokazane są bezradne próby ratowaniu statku. Ukazane są reakcje ludzi. W części refleksyjnej ukazane są uczucia poety. W godzinie śmierci ludzie płaczą, modlą się, są przerażeni. Tylko jeden podróżny nie postępuje tak. Martwi się natomiast, że jest samotny, nie ma się z kim żegnać. Nie ma nikogo bliskiego obok siebie, nie ma wiary. Nie jest związany emocjami z nikim i z niczym.

"Czatyrdach"
Czatyrdach to góra. Podmiot liryczny opowiada o pięknie tej góry. Podmiot liryczny jest tamtejszym przewodnikiem. Czatyrdach jest porównany do sułtana Tureckiego. Szczyt ten jest groźny, wspaniały. Jest uważany za rzecz świętą przez ludzi wschodu. Góra pozostaje niczym niewzruszona przez tysiąclecia. Jest potężna, wielka. Podmiot liryczny wyraża zachwyt nad jej majestatem. Zwraca uwagę na jego monumentalność.

"Widok gór ze stepów Kozłowa"
Pielgrzym opisuje krajobraz. Hiperbolizuje go. Używa przenośni aby uwydatnić ten obraz. Od Czatyrdachu bije światło (odbite słońce od lodu). Jest to wysoka góra. Chmury kończą tam swój bieg. Cała wypowiedź pielgrzyma jest w formie pytań i domysłów. Podmiot liryczny jest niepewny. Dopiero Misza, który jest specjalistą zapewnia o tym wszystkim .Był tam. Opisuje krajobraz jako osoba, którą zna go z autopsji. Podziwia krajobraz. Jest pełni epitetów i innych środków stylistycznych. Na zakończenie jest wyraz zachwytu i zdumienia całą tą górą.

"Bakczysaraj"
Miasto Bakczysaraj jest wielkie ale puste. Jest to dawna stolica Krymu. Ludzie pozostawili tam cały dorobek swojego życia. Miasto staje się coraz bardziej tajemnicze. Coś co kiedyś oznaczało potęgę, teraz obraca się w ruinę. W części refleksyjnej jest opis fontanny, której woda utożsamia łzy mieszkańców. Ludzie opuścili już miasto, ale źródło wciąż bije. Ludzie przemijają, a natura pozostaje. Jest to refleksja nad przemijalnością świata. Natura odrodzi się, będzie trwać.

CECHY SONETÓW:
- orientalizm - zachwyt kulturą i przyrodą Wschodu
- zachwyt naturą - piękno przyrody naddniestrzańskiej
- tajemniczość, atmosfera grozy lub baśni
- wyobraźnia twórcza - obserwujemy świat ożywiony i uduchowiony; dzieło wyobraźni poety.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[3]
1. Omów renesansowy charakter twórczości Kochanowskiego. Podaj przykłady literackie.
-> Fraszki Kochanowskiego mają charakter renesansowy, ponieważ do poezji zostały wprowadzone tematy związane z życiem codziennym poety, z jego radościami i smutkami, weselem i troską.
-> Utwory te cechuje atmosfera realizmu i codzienności, pochwała zabawy i przyjaźni, towarzyskiej rozmowy, dźwięczą w nich echa przeżytych zawodów miłosnych, a nawet ukazane są poglądy religijne i filozoficzne. Treść fraszek jest różnorodna, dotyczy dworskiego życia, miłości, przyjaciół, a nawet postawy człowieka wobec świata. Jest to postawa typowo renesansowa, a wyraża się ona w nowym pojmowaniu życia, w nowym widzeniu przyrody, w głoszeniu optymistycznej radości życia.
-> Zgodnie z duchem reformacji wyrażają refleksje na temat narodu; patriotyzmu
-> Autor wykorzystuje filozofię stoicką i epikurejską.
-> Nawiązuje do wątków i postaci mitologicznych (Labirynt, Fortuna, Ariadna, Proteus).
-> Fraszki cechuje bogactwo formy (różnice w rozmiarze wiersza od 5- do 13-zgłoskowca, stosowanie przerzutni, układu stroficznego lub wiersza stychicznego, ciągłego).
-> Kochanowski posługuje się kalamburem - wieloznacznością wyrazów. Istnieje różnorodność nastrojów (żart, satyra, refleksja).

Fraszka to epicki utwór wierszowany o różnorodnej tematyce, mającej charakter żartobliwy, satyryczny i refleksyjny
Fraszka (z wł.) - błahostka, była ulubioną formą wypowiedzi J. Kochanowskiego. Wzorował je na utworach Anakreona, Katullasa oraz na mitologii greckiej i rzymskiej. Niektóre fraszki miały charakter epigramatów (krótkich napisów nagrobkowych) mających, krótką i zwięzłą pointę.
• "Na swoje księgi" - fraszka programowa. Autor bagatelizuje znaczenie swoich utworów ("Nie dbają papiery/ O przemożne bohatery") i wskazuje źródło ich tematów ("Ale pieśni, ale żarty/ Zwykły zbierać moje karty") - radość warunkiem ludzkiego szczęścia.
• "Do fraszek" - pochwała wartości fraszek ("Fraszki nieprzepłacone, wdzięczne..."), które choć pozornie drobne i błahe, stały się dla twórcy istotną formą wypowiedzi poetyckiej. Nawiązania do antyku (Fortuna, labirynt, nic Ariadny, Centaur, Dedal).
• "Do Mikołaja Firleja" - żartobliwe uzasadnienie frywolności fraszek; program poetycki (" ...bo ma być stateczny/ Sam poeta; rym czasem ujdzie i wszeteczny")
• "O żywocie ludzkim" - nawiązuje do filozofii stoickiej. Podmiot liryczny wypowiada się w imieniu zbiorowości, podkreśla przemijalność ludzkiego istnienia i ludzkich spraw ("Nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy,/ Próżno tu człowiek ma co mieć na pieczy").
• "Ku Muzom" - apel do Muz o zachowanie w pamięci potomnych własnych wierszy ("...niech ze mną za raz me rymy nie giną / Ale kiedy ja umrę, ony niechaj słyną!"). Motywy antyczne (Muzy, rosa ippokreńska), paralelizm składniowy i znaczeniowy (wersy zaczynające się od "jeslim", "jesli").
• "Na fraszki" - wyliczenie poszczególnych uciech życia dworskiego (pijaństwo, gry miłości) i końcowe ich zaprzeczenie: "Wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie - Jan niech fraszki pisze!". Utwór rozpoczyna pytanie retoryczne, uniwersalizm podkreśla 3 os l. poj. w jakiej przemawia podmiot liryczny.
• "Na lipę" - fraszka czarnoleska. Podmiotem lirycznym jest uosobiona lipa z Czarnolasu, adresatem - strudzony gość. Idylliczna, arkadyjska natura dostarcza człowiekowi różnych pożytków, zaś życie zgodne z nią daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie i szczęście (wyraz epikurejskich przekonań poety). Kunsztowna budowa: — epitety (poetyckie: "rozstrzelone cienie", "wonny kwiat", "słodki sen"; potoczne: "pracowite pszczoły", "chłodne wiatry"), — wyszukane, odwołujące się porównanie (2 ostatnie wersy).
• "Do gór i lasów" - utwór autotematyczny, rodzaj lirycznej biografii., spojrzenie poety na własne życie w momencie przenosin do Czarnolasu. Apostrofa do stron rodzinnych, następnie zwięzłe, czasem ironiczne ("przypasany do miecza rycerz") wyliczenie kolei życia (podróże, studia, pobyt na dworze, funkcje kościelne). Skontrastowane pytania retoryczne odnoszące się do przeszłości i przyszłości, wskazują nieprzydatność doświadczeń w oborze nowej drogi życiowej. Epikurejska pointa: "Śrebrne w głowie nici, / A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci".
• "Na dom w Czarnolesie" - pochwała domu jako podstawowej wartości życia ludzkiego, Arkadii spokoju i radości. Etyczny program życia szczęśliwego: zdrowie, sumienie czyste, "pożywienie ućciwe", ludzka życzliwość, "obyczaje znośne", "nieprzykra starość". Interesujący kontrast między skromnością "gniazda ojczystego" a zbytkiem "pałaców marmurowych".
• "Na zdrowie" - jedyna fraszka napisana pieciozgłoskowcem, co nadaje jej bardzo wyrazisty rytm. Kontrastujące zestawienie prawdziwej wartości jaką stanowi zdrowie z pozorną wartością przedmiotów martwych (perły, kamienie szlachetne), przemijalnością młodości i urody oraz zaszczytów (dostojeństw i stanowisk).
2. Fraszki biesiadne, dowcipne, miłosne:
• "Raki" - dowcip (tytuł wskazuje na rodzaj wiersza - zabawy poetyckiej, który można czytać w dwojakiej kolejności wyrazów: od strony lewej do prawej i odwrotnie). Tu wiersz czytany tradycyjnie jest pochwałą kobiety ("Folgujmy paniom, nie sobie, ma rada"), odwrotnie - jej naganą ( "Rada ma: sobie, nie paniom, folgujmy"). Podwójny rym: wyrazów początkowych i końcowych w każdym wersie.
• "Do Hanny" - dystych miłosny, oparty na koncepcie związanym ze zwrotem przysłowiowym "serce z kamienia". W wersie pierwszym diament i krzemień są zestawione, a w drugim przeciwstawione. Maleńkie arcydzieło Kochanowskiego.
• "Do dziewki" - fraszka miłosna, oparta na koncepcie zestawienia cierpienia kochanka ze zjawiskiem natury. Hiperbola: "A z tobą i w pół nocy zda się dzień na niebie".
• "O doktorze Hiszpanie" - anegdota o prawniku królewskim Rojzjusza, który wymknął się z grona zabawiających się kompanów. Na niewiele się jednak to zdało, bo towarzysze zabawy wyłamali drzwi ("doktor nie puścił, ale drzwi puściły") i przymusili nieszczęśnika do picia. Efektem był poranny kac bohatera, który swój stan dowcipnie komentuje: "Szedłem spać trzeźwo, a wstaję pijany". Anegdota zbudowana jak mała scenka dramatyczna (skrótowy dialog, stopniowanie napięcia, dowcipna pointa).
• "O miłości" - dystych podkreślający potęgę miłości, oparty na wyszukanym koncepcie ujętym w antytezę (zestawienie dwu przeciwstawnych elementów wypowiedzi, np. "lotny" i "pieszy").
3. Fraszki patriotyczne:
• "Na sokalskie mogiły" - forma nagrobnego napisu na mogiłach poległych pod Sokalem w 1519 r. w bitwie z Tatarami. Zbiorowy podmiot liryczny ("my" - polegli) wygłasza pouczenie dla "gościa", który nie powinien na próżno "łez nad nimi tracić".

Poeta jest zdania, że człowiek powinien cieszyć się z życia, spędzać każdą chwilę jak najlepiej oraz cieszyć się ze swojej pracy. Dla Kochanowskiego najważniejsze wydaje się życie na wsi. Wieś ta ("Pieśń o sobótce") jest widziana oczyma szlachcica. Posiada ona wyidealizowany obraz. Poeta nie widzi żadnych ujemnych stron wsi, lecz tylko same jej zalety. Człowiek żyjący na wsi potrafi prawdziwie odetchnąć od dręczących go kłopotów i stać się szczęśliwym. Miasto w oczach Kochanowskiego jest pełne zakłamania, fałszu, obłudy, niesprawiedliwości itd. Rolnik na wsi może za pomocą swojej pracy wyżywić całą swoją rodzinę, ma czas na różnego rodzaju zabawy, tańce i rozrywki. Życie jego składa się z samych uciech i radości, jest sielanką, rajem na ziemi. W dalszych pieśniach dowiadujemy się, że człowiek powinien, ma nawet obowiązek, bawić się, pić, szaleć, hulać póki może. Zbędną rzeczą w życiu każdego człowieka to zamartwianie się niepotrzebnymi rzeczami. Mimo używania życia człowiek nie powinien zatracić w sobie pewnych wartości moralnych i humanistycznych. Powinien być człowiekiem szczęśliwym jak i cnotliwym o dobrym sumieniu. W swojej "Pieśni o cnocie" Kochanowski wyraża pogląd na ten temat w formie morału:
"A jeśli komu droga otwarta do nieba, tym , co służą ojczyźnie".
Oznacza to, że największą cnotą człowieka jest dobro i zdolność poświęcenia się ojczyźnie. Człowiek renesansowy powinien jak najlepiej służyć ojczyźnie. Kochanowski mówi, że poeta jest właśnie takim człowiekiem – oddziaływuje on wychowawczo na swój naród. Drugim godnym człowiekiem do naśladowania jest rycerz, który mężnie broni kraju, w którym się urodził i wychował. Bardzo ważne dla Kochanowskiego jest czyste sumienie. W pieśni "Serce rośnie…" ukazuje dwóch ludzi o różnych sumieniach. Jeden to człowiek, którego owe sumienie gryzie, a tym samym nie pozwala mu na używanie życia. Człowiek taki jest wiecznie zatroskany, niespokojny. Drugi człowiek posiada czyste serce (sumienie), nikogo on nie skrzywdził, więc nie ma powodu do zmartwień. Z tego porównania można łatwo wywnioskować nowy pogląd Kochanowskiego – aby bawić się i cieszyć trzeba dobrze postępować w życiu, zgodnie ze swoim sercem. Człowiek renesansowy w pieśniach Kochanowskiego nie zniechęca się, nie ufa fortunie, lecz przyjmuje wszystkie troski i radości spokojnie. Zdaniem poety fortuna zmienną jest, człowiek raz może znaleźć się na wozie, raz pod wozem, lecz nigdy nie powinien z tego powodu rozpaczać, załamywać się ale kroczyć dalej z roześmianą twarzą.
"Nie porzucaj nadzieje, jakoć się kolwiek dzieje".
Poeta bardzo, ceni człowieka. Uważa on, że każdy powinien robić w swoim życiu tak, zby go później inne pokolenia pamiętały. Kochanowski jest zdania, że sława jest bardzo ważna, ponieważ człowiek może równać się ze zwierzętami, ma swój rozum i dlatego powinien go wykorzystać dla dobra ogółu. Poeta uważa także, że człowiek nie tylko może cieszyć się z życia, ale i także być dobrym patriotą, który wiernie służy swojej ojczyźnie. Dobro swojego kraju powinien przekładać nad wszystko, nawet gdyby zrezygnować ze swoich potrzeb. Twórczość Jana Kochanowskiego jest przepojona poglądami renesansowymi na świat i życie. Na podstawie jego utworów możemy stwierdzić, że człowiek renesansowy cieszył się życiem, spędzał czas na łonie przyrody, na wsi, bawił się i używał wszelkiego rodzaju uciech i rozrywek. Mimo, że człowiek ów podchodził do życia bardzo lekko to jednak lubił pracować, cieszył się z plonów własnej pracy, był dobrym patriotą oraz miał pewne zasady (wartości), których nie starał się przekroczyć.

Cechy renesansu:
• zainteresowanie człowiekiem, nawrót i kontynuacja tradycji antycznych
• przekształcenie średniowiecznego stylu życia, na plan pierwszy wysunęło się zainteresowanie doczesnymi celami
• sztuka stała się laicką, jej celem było dostarczanie przyjemności, pożytku, miała uczyć i bawić
• dwujęzyczność sztuki
• nasilenie tendencji humanistycznych
• rozwój myśli racjonalistycznych
• laicyzacja nauk i form życia
• antropocentryczne zainteresowanie światem pozaziemskim
• stworzenie nowego ideału człowieka - zerwanie z ascezą i teocentrycznym poglądem na świat; człowiek staje w centrum badań i zainteresowań
• miernikiem poznania stał się rozum

2. "Polska Winkelriedem narodów". Omów hasło Słowackiego uzasadniając jego
polemiczny charakter wobec hasła A. Mickiewicza "Polska Chrystusem narodów".
Hasło winkelriedyzmu głosi Kordian na szczycie Mont Blanc. Słowacki zamieszczająjako własną, specyficzną, odmienną nieco od mickiewiczowskiej, koncepcję mesjanizmu narodowego. Myśl ta odwołuje się do średniowiecznej historii Winkelrieda - rycerza szwajcarskiego, który w trakcie bitwy wbił sobie w pierś tyle wrogich włóczni, że przez wytworzoną lukę mogli przedrzeć się jego towarzysze. W ten sposób, poświęcając swoje życie, Winkelried umożliwił Szwajcarom zwycięstwo pod Sempach. Nazywając Polskę Winkelriedem, Słowacki stawia znak równości pomiędzy czynem rycerza a powstaniem listopadowym. Swoim zrywem - wg tej koncepcji, Polska skupia na sobie uwagę mocarstw, zwłaszcza Rosji, tym samym umożliwiając innym uciśnionym narodom czyny niepodległościowe. Zapyta ktoś jaka jest różnica między mesjanizmem Słowackiego a Mickiewicza? Zauważmy, że Mickiewicz przyrównywał Polskę do Chrystusa, ujmował to poświęcenie w kategoriach religijnych, nazywał zbawieniem świata - był to więc wymiar metafizyczny. Tymczasem Słowacki ogląda sprawę w wymiarze historycznym i politycznym, "sprowadza ów mesjanizm na ziemię". Winkelried nie był Bogiem, dzieło Polski jest umotywowane politycznie, koncepcja pozbawiona jest elementu religijnometaiizycznego.
"Dziady" - Polska mesjaszem narodów: obraz cierpienia, mesjanizmu i biernej męki.
"Kordian" – Polska Winkelriedem narodów: obraz czynu i aktywności w wlace ze złem historycznym.
Polemika ta jest wyrazem sporu toczącego się pomiędzy Mickiewiczem i Słowackim.

->3. Omów zjawiska stylizacji językowej w oparciu o podany fragment.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[4]
1. Omów dydaktyczny charakter literatury oświecenia na wybranych przykładach literackich.
BAJKI Z. KRASICKIEGO:
Bajka - gatunek literatury dydaktycznej. Jej zadaniem jest wskazywanie uniwersalnych prawd moralnych, stąd historyjka opowiedziana w utworze jest tylko ilustracją prawdy - najczęściej zawartej w końcowym morale. Bohaterami tekstu są zwierzęta, rośliny, przedmioty, rzadziej ludzie. Wywodzi się z tradycji starożytnej i często przybiera charakter alegoryczny.
• Świat jaki prezentuje Krasicki w swoich bajkach przygnębia. Jest on tragiczny. Zwyciężają złe instynkty. Autor opisuje codzienność, rzeczywistość. Ludzie są źli i okrutni. Niszczą słabszych. Ludzie są obłudni. Charakteryzuje ich hipokryzja. Przedstawiony jest tu świat pesymistyczny. Bajki te nie są wesołe. Pesymistycznie brzmią słowa: 'szlachetność, uczciwość można włożyć między bajki'.

"Wstęp do bajek"
Jest to pierwsza bajka ze zbioru "Bajki i przypowieści". Ukazany jest wymyślony, wyidealizowany, nieistniejący świat. Poeta przedstawia swoje pojęcie bajki, odpowiada na pytanie: Co to jest bajka ? Morał mówi, że te zaprezentowane postawy są nieprawdopodobne w realnym świecie. Wyraża pesymistyczny stosunek podmiotu lirycznego, który nie wierzy w uczciwość, prawość. Autor będzie kontrastował zachowanie ludzi jakie jest, a jakie powinno być. Będzie szydził z tych, którzy postępują źle. Ludzie nie są szlachetni i dzielni jacy powinni być. W swoich bajkach Krasicki ukazuje świat z jego wadami.
"Dewotka"
Krasicki w tej bajce piętnuje i wyśmiewa religijną obłudę i fałsz moralny, który można by zarzucić niejednemu człowiekowi. Tytułową bohaterkę charakteryzuje pobożność na pokaz, dla ludzi, bowiem taka naprawdę w sercu ma złość i nienawiść. Dewotka potrafi bowiem jednocześnie modlić się bez litości bić swoją służącą z błahego powodu. W ostatnim wersie Krasicki zachowuje jednoznaczne stanowisko wobec takiej postawy: 'Uchowaj, Panie Boże od takiej pobożności'.
"Groch przy drodze"
Morał: zbytnia ostrożność też może zaszkodzić. Gospodarz usiłował być przebiegły i ostrożny. Za zbytnią zapobiegliwość los się zemści. Przebiegłość nie popłaca.
"Jagnię i wilki"
Wilki zauważyły w lesie jagnię. Miały go zjeść. Jagnię spytało się jednak jakim prawem wilki chcą to zrobić. Wilki odpowiedziały, że dlatego że one są silne a jagnię słabe i same. Morał: ten kto jest silniejszy ma przewagę i jest w stanie dominować.
"Szczur i kot"
Bajka ta mówi o pewnym szczurze. Siedział on podczas mszy pod ołtarzem i chwalił się, że go kadzą. W pewnym momencie zakrztusił się dymem i porwał go kot. Morałem jest tutaj to, że tego, który się zbyt przechwala i jest zbyt pewny, może niespodziewanie spotkać nieszczęście.
"Ptaszki w klatce"
Bajka ta to rozmowa dwóch czyżyków. Młody urodzony w klatce mówi, że jest mu w niej dobrze. Urodzony na wolności mówi, że źle czuje się w klatce. Morałem jest tutaj to, że jeżeli nie przebywało się w lepszych warunkach to uważa się swoje za dobre. Nie należy dziwić się osobom, które przebywając w pozornie złych warunkach twierdzą, że jest im dobrze, gdyż mogły nie widzieć nic lepszego. Możemy też wnioskować z tej bajki, że życie na wolności chociaż w złych warunkach jest lepsze niż w niewoli.
"Filozof"
Mowa tu jest o pewnym filozofie, który nie wierzył w Boga. Gdy jednak znalazł się w kłopotach uwierzył nie tylko w Boga ale i w upiory. Morał: Człowiek w obliczu niebezpieczeństwa jest w stanie zmienić swe poglądy. Szukając ratunku jest w stanie uwierzyć we wszystko.
"Kruk i lis"
Bajka ta ukazuje jak pewien lis podstępem zdobył ser. Wychwalał on pewnego kruka, który trzymał ser w pysku. Gdy chwalił głos ptaka ten chciał go zaprezentować. Zaczął śpiewać i ser wypadł mu z pyska na ziemię. Morałem jest tutaj to, że należy uważać jeżeli ktoś nas zbytnio chwali, gdyż może to robić wyłącznie dla swojej korzyści.
"Malarze"
Było dwóch malarzy. Jeden - Piotr malował ładnie, był dobry ale biedny. Drugi - Jan malował mało, był zły ale bogaty. Jan upiększał portrety, Piotr malował natomiast prawdziwe twarze. Morał: Kłamstwo może przynieść korzyści, a prawda nie zawsze. W naturze ludzkiej jest próżność. Człowiek lubi być chwalony. W ludzkiej naturze jest skłonność do idealizowania siebie samego.

SATYRY Z.KRASICKIEGO:
Krasicki napisał 22 satyry o tematyce obyczajowej. Pisał je po to aby piętnować to co złe oraz nosicieli zła. Zadaniem satyry jest bezlitosne chłostanie zła. Były one wymierzone przeciwko saskiemu dziedzictwu: narodowej megalomanii, ciemnocie i zacofaniu, życiu ponad stan, pijaństwu, skłonności do hazardu, braku krytycyzmu, powierzchownemu przyjmowaniu obcych wzorów kulturowych. Krasicki kreślił obraz życia w XVIII wiecznej Rzeczypospolitej. Jest to doskonała ilustracja, a jednocześnie obnażenie i ośmieszenie największych wad społeczeństwa polskiego z czasów współczesnych poecie.

"Do króla"
Satyra ta to typowy przykład satyry portretowej. Przedstawiony jest w niej król August Poniatowski. Królowi stawiane są następujące zarzuty:
• nie wywodzi się z rodziny królewskiej
• jest za młody na to stanowisko
• jest wykształcony
• jest zbyt łagodny i jest zbyt dobry dla swoich poddanych
• jest królem i jest Polakiem
Poglądy te wyraża szlachcic sarmata. Robi to ktoś kto nie skorzystał na wyborze tego króla. Pomimo, że portret króla składa się tu z zarzutów to jest to portret pochwalny. Ktoś kto uważa zalety króla jako wady jednocześnie sam siebie ośmiesza.
"Pijaństwo"
Satyra ta to próba walki z nałogiem pijaństwa jaki rozpowszechnił się u szlachty. Krasicki ukazuje zgubne i szkodliwe skutki picia alkoholu. Jest on przyczyną swad, prowadzi do warcholstwa i anarchii.
"Żona modna"
Jest to satyra napisana w formie dialogu między panem Piotrem a jego przyjacielem. Pan Piotr opowiada o swoim ożenku i życiu małżeńskim. Jest to typowy domator i pochodzi ze wsi. Jego żona pochodzi z miasta. Są to zupełnie przeciwstawne postacie. Powodem ożenku była jedynie chęć zysku. Już po zawarciu umowy przedślubnej dotyczącej majątku pan Piotr zaczyna tego żałować. Żona po przyjeździe do domu pana Piotra nie mogła zrozumieć wiejskiego stylu życia i tamtejszych obyczajów. Była przyzwyczajona do wygód. Brakowało jej nawet pokoi. Do służby odnosiła się z wielką pogardą. Nie podobał się jej też ogród. Chciał go przebudować. Pan Piotr nie chcąc słuchać rozkazów żony odsunął się na bok (uciekł). Żona przebudowała wtedy dom. Była bowiem zwolenniczką stylu francuskiego. Podobał się jej wszystko co pochodziło z tamtego kraju. Zaczęły się przyjęcia. Pan Piotr stracił znaczenie w swoim domu. Goście żony śmiali się z męża. Żona ciągle mówi o wsiach, które mają pokryć koszty jej zachcianek. Wkrótce obydwoje wrócili do miasta. Są w tej satyrze przedstawione dwie postacie (style): szlachcic sarmata (pan Piotr) i dworski (żona). Żona otacza się wszystkimi rzeczami zbytku. Marnuje majątek. Oba style są uważane za niewłaściwe i naganne. W tej satyrze są one skonfrontowane.
"Świat zepsuty"
W satyrze tej są skonfrontowane postawy ojca i synów. Postawa synów (obecnie) charakteryzuje się złymi cechami. Nie ma cnoty, prawdy. Za ojców (kiedyś, w przeszłości) było inaczej. Panowała cnota, prawda, porządek. Pojawia się też motyw tonącego statku. Jest to nawiązanie do "Kazań sejmowych" Piotra Skargi. Wszystko to prowadzi do zguby ojczyzny.

2. Omów stosunek E. Orzeszkowej lub B. Prusa do haseł pozytywistycznych w świetle utworu "Nad Niemnem" lub "Lalka".
"NAD NIEMNEM":
Stosunek pisarki do ideału pracy jest jasny-propaguje on pogląd, że praca jest najwyrzszą wartością wolnego człowieka, stanowi o jego godności, nadaje życiu sens i szczęście. Praca jest sensem życia i źródłem utrzymania ludzi. Daje im zadowolenie, poczucie wolności , a nawet zdrowie (Jan I Anzelm Bohatyrowiczowie). Ci którzy prace ukochali i w niej właśnie widzą największą wartość to przede wszystkim mieszkańcy zaścianka, Bohatyrowicze. Życie wypełnione pracą przynosi im nie zmęczenie i udrękę, ale zdrowie, piękno fizyczne i moralne, satysfakcję i szczęście. Szacunek do pracy okazują również niektórzy mieszkańcy dworu - Benedykt Korczyński, jego siostra Marta, syn Wiktor. Próżniactwo, utracjoszustwo, wielkopańskie maniery to wszystko prowadzi w konsekwencji do bankructwa (Kirło), sztucznych egzaltacji I śmiesznego manieryzmu, apatii I wyobcowania.

"LALKA":
1. kult wiedzy (wychowanek Szkoły Głównej w Warszawie)
2. zainteresowanie wynalazkami
3. przedsiębiorczość, dyscyplina i konsekwencja w pomnażaniu majątku
4. zainteresowanie ekonomicznymi sprawami kraju i nędzą klas najuboższych
c) Hasła pozytywistyczne:
• Praca jako najskuteczniejsza i najmniej krwawa droga utrzymania świadomości narodowej i odzyskania niepodległości hasłem sztandarowym polskich pozytywistów - rozwój handlu przez Wokulskiego (dążenie do wzmocnienia polskiej gospodarki).
• Praca u podstaw - nauczanie ludzi z najniższych klas społeczeństwa:
- prezesowa - szkółki, ochronki
- Wokulski - pomaga Magdalenie i Wysockiemu
• organicyzm
• kwestia żydowska
• utylitaryzm - użyteczność ludzi dla kraju, społeczeństwa
• ziemia jako idea ojczyzny - mimo zaborów
praca organiczna - społeczeństwo jako jeden organizm

->3. Objaśnij następujące związki frazeologiczne.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[5]
1. Jakie wady społeczne krytykuje I. Krasicki w znanych Ci satyrach i dlaczego?
"Pijaństwo"
"Pewnieś wczoraj był wesół, dlategoś dziś smutny"
W satyrze "Pijaństwo" Krasicki ukazuje mentalność sarmaty, dla którego dzień uroczysty nie może być obchodzony bez alkoholu. Człowiek ten nie potrafi przestać pić. Autor potępia również zwyczaj częstowania gościa alkoholem. Krasicki ukazywał beznadziejność tego człowieka, który wie, że pijaństwo jest rzeczą złą, ale nie może się bez niej obejść. Utwór rozpoczyna się i kończy się dialogiem. Po wypowiedziach poznajemy swego rozmówcę, jego osobowość, wyrabiamy sobie o nim zdanie - to pewien rodzaj wartościowania. Sam dialog pozbawiony jest dydaktyzmu. W utworze przeplata się komizm sytuacyjny z językowym, charakterystyka sarmaty -komizm postaciowym. Krasicki stylizował język na język sarmaty - potoczny, swoisty, pełen makaronizmu (może wytłumaczyć jego słabość).
Zalety trzeźwości:
"Zdrowie czerstwe, myśl wesoła i wolna, moc i raźność niezwykła i do pracy zdolna, majętność w dobrym stanie, gospodarstwo rządne, dostatek na wydatki potrzebnie i rozsądnie"
Uciążliwości płynące z pijaństwa:
"był wesół (...) dziś smutny" "jakże nie poczęstować, gdy kto w dom przychodzi", "ciąży głowa jak ołów, krztuszę się i nudzę" "z niego zwady, obmowy nieprzystojne rosną. Pamięć się przez nie traci, rozumu użycie, zdrowie się nadweręża i ukraca życie" "oto profit: nudności guzy i plastry

"Świat zepsuty"
W Rzeczypospolitej panuje ogólne zepsucie. Krasicki zestawia cechy na zasadzie kontrastu: pełni patriotyzmu przodkowie, a zniewieściali potomkowie, którzy nie myślą o losach kraju. Ksiądz Krasicki posłużył się Mitem poczciwych przodków. Uważał, że prawo krytykowania posiada satyra, a pośrednio satyryk. To krytykowanie może skłonić do poprawy - dydaktyzm. Oświecenie to epoka wyczyszczania wad, złych obyczajów językowych, które narosły od śmierci Kochanowskiego, przez całe wieki.

"Żona modna"
Piętnuje cudzoziemszczyznę, krytyka sarmaty, który nie kieruje się rozumem, ani uczuciem tylko chciwością i pazernością. On sam jest winien takiej sytuacji i wcale nam go nie żal.
Forma styl :
• jakby zwierzenia Piotra, którego słucha narrator
• formy dialogów
• formy opisu
Cechy zawarte w wierszu:
• osobne pokoje do wszystkiego (bawialnia, jadalnia)
• przebudowa ogrodu na styl "nie wiadomo co"
• rozrzutność, marnotrawstwo
• bark smaku
• życie ponad stan
• snobizm
• chęć zaimponowania innym
• kosmopolityzm w wydaniu ujemnym

"Do króla"
Satyra jest pisana w formie listu dedykacyjnego - adresat - Stanisław August Poniatowski
"wady" króla :
• "bo młodyś jeszcze" ponieważ dla głupiej i krótkowzrocznej szlachty broda i siwizna były oznakami rozumu
• "jesteś królem, czemu nie królewskim synem", niskie pochodzenie, ironia - ci którzy mieszkają w wysokich zamkach oddychają również innym powietrzem
• "cóżeś zyskał dobrocią, łagodnością swoją"
• "wszystko ci się coś marzy o tym wieku złotym" w społeczeństwie panowała ciemnota, hołdowano pijaństwu, dlatego nie potrafiono dostrzec wyższych wartości, które wypływają z ksiąg. Według szlachty król był zbyt wykształcony, a przez to rozrzutny, bo dawał pieniądze na sztukę, z nie na szlachtę. Poniatowski dbał o rozwój kultury polskiej, organizował "obiady czwartkowe", dzięki niemu powstały łazienki. Na jego obiady zapraszani byli również artyści zagraniczni
• "zawżdy lepiej było, gdy cudzy rządził (...) źle to więc, żeś jest Polak źle żeś nie przechodzień"
Cechy oskarżycieli :
• zazdrośni, małostkowi, zajmowali się rzeczami przyziemnymi

Poniatowski nie chciał być krezusem, ale niobem. Każda wada króla jest jego zaletą :
• jest pełen energii, werwy, wykształcony, dlatego może sprawnie rządzić krajem. Jest Polakiem dlatego rozumie problemy swojego kraju, kocha go, chce dla niego jak najlepiej. Jeżeli na tronie zasiada ktos obcy, to często pragnie jak najbardziej wykorzystać poddany mu kraj.
• To bardzo dobrze, że Poniatowski jest dobry i łagodny, bo kto lubi tyranię. Dzięki niskiemu pochodzeniu król rozumie problemy Polski i jest zorientowany w sytuacji. Kultura narodu ma dla niego ogromne znaczenie, dlatego Poniatowski stawia nacisk na umiłowanie sztuki, mecenat.
Satyra "Do króla" jest przewrotnie, gdyż nie krytykuje ona władcy, lecz oskarżycieli. Wady, które wytykają królowi sarmaci, staje się świadectwem ich głupoty. Sam tytuł utworu, bezzasadność oskarżeń, ironia, oksymoron np. "piękne przywary" ukazują charakter sarmaty. W utworze występuje dwóch narratorów - jeden pozornie solidaryzujący ze szlachtą, broni króla, a drugi oskarża monarchę, o to, że dbając o kulturę Poniatowski zapomniał o obronności kraju. Czytelnik mógłby pomyśleć, że satyra "Do króla" jest paszkwilem, ale w rzeczywistości to utwór pochwalny panegiryk (z wyjątkiem prawdziwego oskarżyciela).

2. Humanistyczne wartości poezji L. Staffa na przykładzie wybranych utworów.
1. nietzscheanizm - "Kowal" czy "Sny o potędze", samodoskonalenie siebie
2. dekadentyzm - "Deszcz Jesienny" - słabość i upadek człowieka, bezsilność i lęk przed życiem
3. franciszkanizm - "Przedśpiew" - afirmacja świata, natury i całego stworzenia

"Kowal"
Postawa opozycyjna do dekadentyzmu. Forma tekstu i sposób obrazowania jest modernistyczny, ale treść odmienna. Opis podmiotu: osoba, czynna, aktywna. Chce ona kształtować swój charakter. Ma poczucie własnej wartości. Ma zasoby energii, ale nie ukierunkowanej. Teraz chce nadać im kierunek. Każdy ma drogocenny kruszec w piersi, ale nie wszyscy potrafią nadać im odpowiedni kierunek. Niektóre są słabe. Potencjał noszony przez każdego jest zobowiązany do nadania kształtu swojemu sercu. Działaniem i czynem. Serce to ideały działania, siła, charakter, osobowość, uczucia (indywidualność człowieka), dusza, psychika. Ma być zdecydowany, mężny, dumny, silny, decydować o własnym życiu. Nieprzeciętna indywidualność. Każdy musi pracować nad sobą, ale jeżeli jest to nie doskonałe to lepiej zginąć niż być słabym i bezwolnym (Nizche). Postuluje aktywność, ciągłe doskonalenie osobowości. Kowal to symbol tęsknoty do mocy, siły uosobienia poety.

"O miłości wroga"
Opis walki pomiędzy dwojgiem ludzi. Ten co atakuje sam na tym traci, a krzywdzony jest dobry, modli się za duszę drugiego. Cieszy się życiem, cierpienie przyjmuje z pokorą, umie wybaczyć i być ponad krzywdzącym. Jeśli człowiek cierpi to łatwiej przyjmuje radość i szczęście. Człowiek, który umie cierpieć, zna je i przyjmuje je z godnością. Wierzy w szczęście. Jest mądry. Wie, że życie składa się z dobra i zła.

"Deszcz Jesienny"
Obrazy:
1. wizja powiewnych mar, mgieł unoszących się nad światem, nastrój smutku, przygnębienia, ponury, żałobny, melancholijny
2. tragedia człowieka, samotność, śmierć, odejście bliskiej osoby, nieszczęśliwa miłość, rozczarowanie, płacz, spotęgowanie nastroju poprzedniego obrazu
3. szatan błąkający się po świecie, ogród-pustelnia, kwiaty pod popiołem, kamienie na trawie, szatan smutny śmiertelnie, przerażony okropnością swego dzieła, ogród to symbol świata na którym panuje szatan, nawet on jest przestraszony spustoszeniem dokonanym przez zło
Nastrój smutku stworzony jest przez epitety i przenośnie. Efekty kolorystyczne: szarość, mgła, czerń. Monotonna rytmika wiersza. Refren to padający deszcz - onomatopeja (dźwięk szumu kropel) - monotonne uderzanie o szybę. Synteza sztuk: onomatopeja, kolory, słowo, rytm, nagromadzenie tych cech kształtuje nastrój (angażowanie myśli by wytworzyć nastrój).

"Przedśpiew"
Mowa o artyście (czciciel gwiazd i mądrości, wyznawca snów i piękna, entuzjazm dla sztuki i natury). Sztuka rodzi się z miłości. Twórca doświadcza wszystkich trosk ludzkich, ale sztuka wyraża tylko piękno świata. Sztuka boska, odmienna od życia. Treść to sens, mądrość, piękno. Nie będzie opisywać życia, ale afirmować go, wskazywać do doskonałości ("Confiteor"). Staff czuje się wybrańcem boskiej sztuki. Mówi o swym życiu, jest doświadczony. Dominuje smutek, przygnębienie, tragedia. Pomimo tego podmiot liryczny mówi: "Nic co ludzkie nie jest mi obce". Odwołuje się do renesansu. Afirmacja życia, odróżnienie od dekadentyzmu. Dopełnienie elementów klasycznych (jasna klarowna konstrukcja, dystans w mówieniu o emocjach i uczuciach) i modernistycznych.

3. Na podstawie utworu K.K. Baczyńskiego wskaż i zanalizuj sposoby przedstawiania świata i człowieka w czasie wojny.
-> „Pokolenie" to wiersz, którego już sam tytuł sugeruje, iż jest on głosem nie indywiduum, lecz całej generacji. Za podstawowe dla niej doświadczenia należy uznać śmierć i cierpienia, stąd stwierdzenie:
„Tak się dorasta do trumny
jakeśmy w czasie dorośli"
Okrucieństwo otaczającej rzeczywistości zmusza do gorzkich refleksji nad sensem własnej egzystencji. Zaskakujące jest przekonanie, iż pokolenie Baczyńskiego tak absolutnie ogarnięte jest śmiercią. Stanowi ona jednocześnie cel i kres dojrzałości. Zagłada dotyka człowieka w każdym wymiarze jego egzystencji:
„Każdy - kolumną jesteś,
na grobie pieśni własnych
zamarzły. Czegoż ty jeszcze?
To śmierć - to nie włosy blasku"
Szczególnie dotkliwie odczuwana jest przez poetę śmierć poezji. W czasach zatracenia i pogardy twórczość, choć uprawiana, wydaje się niemożliwa. Jest tylko bolesnym poszukiwaniem środków wyrazu dla wyrażenia sytuacji końca wszystkiego. Dlatego tak częstym motywem poezji Baczyńskiego jest apokalipsa, przedstawiona jako figura wojennej rzeczywistości.
-> W innym wierszu o takim samym tytule („Pokolenie") obok pełnego elementu grozy przedstawienia ziemi, dotkniętej nieszczęściem wojny, występuje swego rodzaju kodeks moralny, który winien obowiązywać tych wszystkich, którzy chcą przeżyć i zwyciężyć. Osiągnięcie tego celu wymaga przewartościowania własnego systemu etycznego, należy zeń wyeliminować litość, miłość, zagłuszyć sumienie i nauczyć się sztuki zapomnienia, czyli nabycia umiejętności zdystansowania się wobec rzeczywistości. Konieczne jest dotarcie do granic tego, co ludzkie:
„Nas nauczono. Trzeba zapomnieć,
żeby nie umrzeć rojąc to wszystko.
Szukamy serca - bierzemy w rękę,
nasłuchujemy: wygaśnie męka,
ale zostanie kamień - tak - głaz"
W tych słowach zamyka się dramat młodego pokolenia, którego dojrzewanie splotło się ze strasznym czasem wojny. Dręczące poczucie bliskiej śmierci, które swój jakże przejmujący wyraz znalazło w wierszu -> „Z głową na karabinie" paraliżuje wolę życia. Każdy dzień, krok, czyn, postanowienie nabiera charakteru wyjątkowego, gdyż postrzegane jest jako ostatnie, mogące się już nigdy nie powtórzyć. Równie ogromny jak obawa utraty życia jest strach przed pamięcią przyszłych pokoleń. Baczyński stawia pytania dotyczące tego, jak on i jego pokolenie ocenieni zostaną przez tych, którzy dopiero nadejdą. Ma poczucie niepewności czy podjęty heroizm walki i dnia codziennego w warunkach okupacji ocenione zostaną jako akt bohaterstwa czy też jako bezsensowna poza, zasługująca na litość.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[6]
1. Wykaż, że literatura starożytna była źródłem toposów dla utworów literatury renesansowej.
- Zafascynowanie Antykiem w renesansie widoczne jest już w nazwie, oznacza ona bowiem odrodzenie się tradycji antycznych po okresie Średniowiecza.
- Trzeba jednak pamiętać o tym, że nadal pewne tradycje poprzedniej epoki są kontynuowane, choć renesans się od nich odżegnuje. Natomiast w pełni świadome jest odwołanie się do Antyku. Pojawia się słynne hasło: "Ad fontem" - do źródeł, które oznacza wręcz zachłyśnięcie się klasyką, aż do przesady, jak np. cyceronizm.
- Renesans przynosi odrodzenie wielu filozofii antycznych, odradza się: platonizm, neoplatonizm, powstaje we Florencji słynna akademia platońska założona przez Kosmę Meduceusza, stoicyzm, epikureizm, filozofia Sokratesa. Pod wpływem filozofii starożytnej kształtuje się eklektyczna filozofia Kochanowskiego (czerpiąca z różnych źródeł), korzysta także z ojców kościoła, filozofii kościoła. Kochanowski filozofię grecką czerpie z pośredniego źródła jakim są dzieła Horacego.
- Horacjanizm Kochanowskiego przejawiał się w wielu postaciach. Wiele pieśni Kochanowskiego to niemal dosłowne tłumaczenia i parafrazy pieśni Horacego. Np. pieśni "Dzbanie mój pisany, dzbanie malowany", "Niezwykłym i nie lada piórem opatrzony" w tej pieśni Kochanowski parafrazuje słowa Horacego "non omnis moriar" - nie wszystek umrę. Pod wpływem Horacego Kochanowski także przejmuje poglądy głoszone przez Epikura i jego uczniów. W jego twierdzeniach odnajdujemy echa filozofii epikurejskiej: pogoda, panowanie nad namiętnością, korzystanie z radości życia. W jednej z pieśni po

ugasienica

[11]
1.Przedstaw obecność programu pozytywizmu w literaturze tego okresu.
"LALKA" B. Prusa:
• Praca jako najskuteczniejsza i najmniej krwawa droga utrzymania świadomości narodowej i odzyskania niepodległości hasłem sztandarowym polskich pozytywistów - rozwój handlu przez Wokulskiego (dążenie do wzmocnienia polskiej gospodarki).
• Praca u podstaw - nauczanie ludzi z najniższych klas społeczeństwa:
- prezesowa - szkółki, ochronki
- Wokulski - pomaga Magdalenie i Wysockiemu
• organicyzm
• kwestia żydowska
• utylitaryzm - użyteczność ludzi dla kraju, społeczeństwa
• ziemia jako idea ojczyzny - mimo zaborów
• praca organiczna - społeczeństwo jako jeden organizm

"NAD NIEMNEM" E. Orzeszkowej:
- utwór jest hymnem o pracy (czy też na cześć pracy)
- propaguje myśl, by walczyć o polskość, dbając o polską ziemię
- zwalcza podstawy romantyczne
A jaki efekt daje żywot z pracą? Popatrzmy na zaścianek:
-> autentyczność i szczerość uczuć,
-> sila fizyczna, zdrowie, radość życia, uroda, v zdrowie moralne,
-> aktywność życiowa,
-> satysfakcja z pracy i wolności.

„SZKICE WĘGLEM" Henryka Sienkiewicza:
- ukazują potrzebę scjentyzmu i pracy u podstaw, zresztą pracy organicznej także, bowiem układ chłop - pan urzędnik ksiądz dowodzi, że cały organizm jest chory. Niedola chłopa i konieczność pomocy tej klasie to idee obecne przede wszystkim w poezji Marii Konopnickiej.

„MENDEL GDAŃSKI" M. Konopnickiej:
- tej autorki nawołuje do tolerancji i równouprawnienia Żydów.

„MARTA" Elizy Orzeszkowej:
- ukazuje konieczność kształcenia i emancypacji kobiet
- główna bohaterka po śmierci męża zostaje zupełnie bezradna na świecie, który nie toleruje pracujących kobiet.

2.Drogi rozwoju kraju proponowane w "Przedwiośniu".
Słynne są trzy koncepcje naprawy kraju zawarte w powieści Żeromskiego, która ma przede wszystkim wymiar polityczny. Rzeczywistość młodego państwa rozczarowała wielu, ktbrzy czekali na odzyskanie niepodległości. Do grona krytyków należał także Żeromski. Oto trzy programy zaprezentowane w powieści:

-> Wizja szklanych domów. Tę idealistyczną koncepcję głosił ojciec Cezarego - stary Baryka. Opowiadał o Polsce jako o krainie dobrobytu, w której robotnicy mieszkają w estetycznych, higienicznych, ciepłych - szklanych domach. Tę szklaną arkadię zamieścił Żeromski w powieści nie bez przyczyny. Poprzez kontrast - zderzenie faktu rzeczywistego z tak idealistyczną wizją budzi rozgoryczenie. Poza tym epizod "szklanych domów" jest krylyką odwiecznych romantycznych złudzeń i wiary w fantazje piękne, lecz nierealne.

-> Koncepcja Gajowca - tzw. gajowszczyzna. Ten sposbb myślenia był dosyć rozpowszechniony w Polsce międzywojennej. Gajowiec - dawny adorator matki Cezarego, a teraz jego opiekun - wyznaje ideę "Polski złożonej z trzech połówek". Wierzy w systematyczne reformy ekonomiczne, w powolne wychodzenie z zaborczych zaszłości, w konieczność wzmocnienia pieniądza i włożenia w reformę ojczyzny ogromu pracy. Dopełnia całości tej koncepcji pogląd o sile modlitwy i opiece boskiej nad Polską. Wydaje się, że jest to koncepcja najbliższa autorowi. Wprawdzie ukazuje pisarz jej ułomności, lecz na tle innych głosów w tej sprawie jest to najbardziej konkretny program.

-> Komunistyczna koncepcja Lulka. Jest to postawa niepopularoa w międzywojennym okresie, gdyż za wzór stawiała rewolucję rosyjską i głosiła jedność klas -jako wartość wyższą niż odrębność narodowa. Wśród argumentów "za" stawia Żeromski krytyczną sytuację robotników i biedoty, stan ekonomiczny i zdrowotny tych ludzi, wizję więzieb przepełnionych "przestępcami politycznymi", czyli komunistami. Lecz natychmiast przedstawia kontrargumenty: wizję władzy w rękach klasy robotniczej jako wizję władzy w rękach ludzi, ktbrzy jej nie uniosą - chorych i ciemnych, ironicznie określa wizję rewolucji jako "raju na wzór Baku", Polskę widzijako ideał naczelny, rząd i prawojako rzetelne wartoŚci. Postać Lulka-aktywisty jest wyraźnie antypatyczna, a końcowa scena Cezarego Baryki wśród demonstrantów - obok Lulka - nie jest jednoznaczną decyzją. Baryka idzie wśród robotników - ale oddzielnie, sam. Tak jakby uznawał ich racje, lecz nie podpisywał się pod całością koncepcji.

3.Na podstawie dramatu Różewicza "Kartoteka" przedstaw strukturę współczesnego dramatu.
- bohater nazwiska jest kimś bez nazwiska i indywidualnych rysów, autor nazywa go "Bohaterem"
- dramat składa się z luźnych scen
- w miejsce realizmu wprowadza autor konwencję surrealistyczną
- akcja sprowadzona do minimum (niekiedy wogóle jej nie ma)
- brak tradycyjnego rozwiązania w odniesieniu do Bohatera jest sugestią, że każde rozwiązanie staje się możliwe - na tym polega istota tzw. DRAMATU OTWARTEGO we współczesnej dramaturgii.
- utwór opisuje wyrywkowe zdarzenia, spotkania, fragmenty wywiadów - niby luźne kartki z ankiety

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[12]
1.Przedstaw demokratyzm myśli Modrzewskiego w oparciu o traktat polityczny "O poprawie RP".
Demokratyzm myśli Andrzeja Frycza Modrzewskiego polegał na idei zrównania wszystkich obywateli wobec prawa. Tak więc demokratyzm Modrzewskiego to równouprawnienie.
-> W ówczesnym prawie karnym wyróżniano cztery sytuacje: zabójstwo szlachcica przez plebejusza, zabójstwo szlachcica przez szlachcica, zabójstwo plebejusza przez plebejusza i zabójstwo plebejusza przez szlachcica. Sejmy z 1510 i 1532 r. zrewidowały ustawy związane z karą śmierci, ale nie w duchu równości wobec prawa. Zwiększono odpowiedzialność plebejuszy za zranienie szlachcica - mógł być ukarany śmiercią, a za zabójstwo śmierć. Szlachcic za zabicie plebejusza płacił dziesięć grzywien (mało). Ówczesne prawo karne pozwalało praktycznie zabić chłopa bez konsekwencji. Szlachcic za zabicie szlachcica szedł do więzienia na rok i sześć miesięcy oraz płacił rodzinie sto dwadzieścia grzywien.
-> był zwolennikiem zrównania obywateli wobec prawa
-> za każde zabójstwo żądał śmierci

2.Przedstaw i oceń drogę życiową Zenona Ziembiewicza, bohatera granicy Zofii Nałkowskiej.
1. Narodziny i dzieciństwo Zenona – syna Waleriana Ziembiewicza, który po utracie majątku najął się jako zarządca dóbr dziedzica Tczewskiego w Boleborzy.
2. Zenon podejmuje naukę w gimnazjum
3. Zenon zamieszkuje na stancji u pani Cecylii Kolichowskiej.
4. Poznanie Elżbiety Bieckiej.
5. Pierwsze porywy serca ku Elżbiecie.
6. Poznanie atmosfery miasta ; mieszczan i biedoty wegetującej w suterenach.
7. Wyjazd do Paryża na studia.
8. Poznanie syna pani Kolichowskiej - Karola Wąbrowskiego.
9. Przeżycie pierwszej miłości do Adeli.
10. Adela umiera na gruźlicę
11. Przyjazd Zenona do Boleborzy na rok przed końcem studiów.
12. Zenon dostrzega degenerację i zaściankowość rodzinnego domu, który budzi w nim odrazę.
13. Poznanie kilkunastoletniej Justyny, córki Bogutowej.
14. Początek romansu z Justyną.
15. Poszukiwanie środków na dalsze studia i zetknięcie się z panem Czechlińskim – lokalną szarą eminencją, redaktorem "Niwy".
16. Zenon zaczyna współpracować z "Niwą".
17. Przeniesienie się Zenona z Boleborzy do miasta i zamieszkanie w hotelu.
18. Spotkanie z Elżbietą Biecką i ożywianie dawnych sentymentów.
19. Choroba i śmierć Bogutowej.
20. Samotność i biedota Justyny.
21. Justyna spotyka Zenona przypadkowo na ulicy - odnowienie romansu.
22. Ciąża Justyny.
23. Elżbieta dowiaduje się o ciąży.
24. Plany małżeńskie Zenona i Elżbiety.
25. Starania Elżbiety o rozwiązanie całej sytuacji.
26. Elżbieta nie wytrzymuje i ucieka do Warszawy - do matki.
27. Smutek Zenona i delikatne zwodzenie Justyny (sugerowanie aborcji).
28. Powodzenie i sukcesy zawodowe.
29. Zenon zostaje redaktorem naczelnym "Niwy".
30. Zenon rozszerza swe wpływy w mieście.
31. Polepszenie znajomości z Czechlińskim.
32. Wyjazd Zenona do Warszawy i spotkanie z Elżbietą.
33. Ślub.
34. Narodziny synka - Walerianem.
35. Zenon zostaje prezydentem miasta, robi olśniewającą karierę.
36. Powrót do miasta Karola Wąbrowskiego okaleczonego gruźlicą.
37. Dom pani Kolichowskiej stał się miejscem spotkań rodzinnych i przyjacielskich.
38. Po usunięciu ciąży Justyna popadła w pogłębiającą się udrękę psychiczną.
39. Udręka samotności spotęgowana śmiercią Joasi Gołąbskiej i jej dzieci na gruźlicę.
40. Justyna zamieszkuje u Niestrzępów, życie bez celu.
41. Odwiedzanie Zenona.
42. Bezustanna pomoc jego i Elżbiety.
43. Obawy Zenona o swoją pozycję spowodowane nie tylko "grzechem młodości", ale też plajtą huty Hettnera.
44. Współodpowiedzialność Zenona za śmierć robotników.
45. Próba samobójstwa Justyny.
46. Justyna oblewa Zenona żrącym kwasem
47. Zenon traci wzrok i mowę
48. Samobójstwo Zenona.
49. Wyjazd Elżbiety za granicę.

Zenon - człowiek inteligentny, zdolny do krytycznej oceny sytuacji, już jako uczeń zdał sobie sprawę z gry pozorów w rodzinnym domu. Jako korespondent, a potem naczelny redaktor "Niwy", weszcie jako prezydent miasta - jest człowiekiem, który dla osiągnięcia życiowej kariery idzie na kompromisy moralne. Chcąc zyskać uznanie i aprobatę swych mocodawców "przekracza granicę, za którą nie wolno przejść, za którą przestaje się być sobą".
Nałkowska sugeruje, że klęskę Ziembiewicza ma źródło w determinacji biologicznej - ale tylko częściowo, bo czlowiek jako istota wolna ma prawo wyboru wartości.

-> Granica społeczna jest to podział istniejący między ludźmi należącymi do różnych warstw społecznych. Granice występujące pomiędzy poszczególnymi warstwami są wyraźne, niemożliwe do przekroczenia, każda próba ich pokonania może skończyć się katastrofą. Symbole tego podziału są łatwe do wskazania: kamienica Kolichowskiej, w której sufity i podłogi poszczególnych pięter oddzielają bogatych od biednych; próg gabinetu Zenona jako prezydenta miasta.
-> Granica moralna jest to granica, po przekroczeniu której doprowadza się do nieszczęścia drugiej osoby. Tę granicę przekroczył Zenon, podejmując romans z Justyną i nie zrywając go mimo zaangażowania się w związek z Elżbietą. Postępował niezgodnie z zasadami moralnymi i w konsekwencji skrzywdził dwie osoby: Elżbietę i Justynę.
-> Granica odporności psychicznej człowieka. Przekroczenie tej granicy, to niejako przekroczenie punktu krytycznego, to moment, w którym człowiek przestaje być sobą. Granicę tę przekracza Zenon pozwalając na ingerencję w swoje artykuły, czy też romansując z Justyną. Tę granicę przekracza także Justyna, która po usunięciu ciąży popadła w obłęd.
-> Granica psychiczna. Nałkowska stawia pytanie o możliwość poznania siebie przez każdego z nas. -Granica filozoficzna. Każdy człowiek ma ograniczone możliwości poznania świata, często bowiem rzeczywistość przekracza jego możliwości rozumienia, pojmowania, pokonywania przeciwności losu.

3.Wskaż cechy stylu barokowego, analizując budowę danego wiersza J.A. Morsztyna
Koncept - pomysł na nowe zaskakujące ujęcie tematu (porównanie trupa i zakochnego)
Anafora - wielokrotne powtórzenie tego samego zwrotu, wyrazu na początku kolejnych wersów
Padaroks - zaskakujące sformułowanie, pozornir niemożliwe, bez sensu, a jednak odsłaniające prawdę (podobieństwo stanu miłości i śmierci).
Oksymoron - wyjątkowy paradoks i kontrast, zestawienie cech, które się eliminują, wykluczają (gorący lód, żywy trup).
Zaskakująca pointa - ma końcu błyskotliwe, zasakujące stwierdzenie
Paralelizm składniowy - powtarznie tych samych struktur składniowych
Porównanie
Hiperbola - celowe wyolbrzymienie cechy lub uczucia, przesada ("umieram z miłości").
Stopniowanie i gradacja
Kontrast - zestawienie przeciwieństw (miłość - śmierć)

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[13]
1.Jakie wady społeczeństwa polskiego krytykuje M. Rej w utworze pt. "Krótka rozprawa..."
Głównymi przeciwnikami w tej rozprawie są Pan i Pleban, przy czym pierwszy szuka początkowo sprzymierzeńca w osobie Wójta.
Pan występuje ostro:
• przeciwko zaniedbywaniu przez kler swoich obowiązków (niestaranne odprawianie obrzędów; zastępowanie systematycznego nauczania moralnego - łajaniem,)
• wytyka duchowieństwu nieuctwo,
• oburza się na pasożytniczy tryb życia,
• wskazuje na chciwość w ściąganiu ofiar i opłat, szczególnie wyśmiewa odpusty.
Wyraźnie autor przyłącza się do tych zarzutów (jako zwolennik reformacji), ale "Krótka rozprawa" nie jest "agitką" polityczną. To utwór o aspiracjach artystycznych, dąży do ogarnięcia całego obrazu, dbając o równomierne rozłożenie akcentów: dopuszcza więc do głosu Plebana, który z kolei krytykuje:
• prywatę i ograniczenie umysłowe posłów ("Każdy na swe skrzydło goni;/ Pewnie Pospolitej Rzeczy/ Żadny tam nie ma na pieczy.")
• przekupstwo urzędników, szczególnie sądownictwa.
Jednoczy się też z Wójtem w narzekaniach na - wysokie świadczenia na rzecz toczonych wojen.
Wszystkie wspomniane przez oponentów nadużycia przede wszystkim dają się we znaki chłopom i dlatego pisarz wkłada w usta Wójta skargi równo na ucisk:
• kościoła:
• skrupulatne wyliczanie dziesięciny,
• zakłamanie duchowieństwa, które zbierając bogate datki powołuje się na obowiązek wobec Boga (ironia w komentarzu: "Acz nie wiem, wie-li Bóg o tym,/ Aż to zrozumiemy potym:/ To wiem, iż żyta nie jada,/ Bo w stodole nierad siada.")
• szlachty:
• narzucanie obowiązku dodatkowych prac poza tradycyjnymi dniami pańszczyzny (tzw. "tłoki")
• i obydwu stanów :
• wystawne życie (kosztowne potrawy i trunki "Nie zawżdy [zawsze] wiedzą, co jedzą"; wyszukane stroje),
• namiętne myślistwo niszczące zbiory,
zadłużanie się, czego efektem jest utrata włości ("A prędko ta pycha minie,/ Gdy razem bram [listwa u szaty] z wioską zginie.")

2.Na podstawie "Kartoteki" Różewicza omów problematykę moralną współczesnego dramatu.
- główną postacią jest Bohater, były partyzant, którego osobowość została zdeterminowana przez II wojnę światową, jego biografię ilustrują nie powiązane ze sobą sceny, utrzymane w konwencji surrealistycznej, w poetyce snu - Bohater leży w łóżku, jego pokój w sposób umowny staje się ulicą, kawiarnią, salą egzaminacyjną
- Bohater jest osobą jedną z tłumu, kimś bez twarzy, bez imienia (nosi wiele imion), bez wieku (ma 7, 38, 40 lat), bez zawodu (dyrektor instytutu, kierownik operetki), jest nikim i jest każdym (EVERYMAN)
- wpływ wojny spowodował jego wewnętrzną pustkę, rodzaj moralnego paraliżu ("jestem uwalany w błocie i we krwi"), utracił wiarę w wyznawane dotąd poglądy i wartości etyczne -> w ich miejsce pojawiły się banalne stereotypy i frazesy, język przestał być instrumentem autentycznego porozumienia z bliźnimi - tę świadomość ma Bohater, stąd jego prośba obrony włąsnej indywidualności przez autoironię i autoszyderstwo.

3.Omów sposoby kreowania rzeczywistości w poezji B.Leśmiana na przykładzie danego wiersza.
• debiut "Sad rozstajny" w 1912r.
• rozpuszczenie wyobraźni
• fantastyka
• granica dwóch światów
• wymyślony świat jest ciekawszy niż normalny
• opisuje to co krótkie, chwilowe, niedostępne człowiekowi w świecie zmieniającej się rzeczywistości
• posługuje się symbolem
• w wierszach używa dużo neologizmów, wprowadza oksymorony
• intuicjonizm w poznawaniu świata - wpływ Bergsona
• odwołuje się często do literatury ludowej

"Dusiołek"
Wiersz w kompozycji i stylu przypomina balladę. Narrator wykreowany został na ludowego gawędziarza, opowiadającego gromadzie słuchaczy historię Bajdały. Używa języka stylizowanego na gwarę. Tematem wiersza jest pretensja do Boga o to, że na świecie przez niego stworzonym istnieje nie tylko dobro, ale i zło, na które człowiek jest nieustannie narażony i z którym musi samotnie walczyć.

"Dziewczyna"
Dzieje dwunastu braci, którzy usłyszeli głos dziewczyny za murem. Wierząc w jej istnieje, o czym świadczył rozlegający się płacz, pokochali ją i starali się ją uwolnić waląc młotami w mur. Wszyscy zmarli. Po nich pracę przejęły ich cienie a następnie same młoty. Po rozwaleniu muru okazało się, że nikogo tam nie było.
Wiersz ma formę ballady. Nawiązuje do ludowych podań, baśni. Przeznaczeniem człowieka jest śmierć ponieważ jest on słamy i kruchy.

"Trupięgi"
Wiersz ten pokazuje problematykę nędzy i ubóstwa, znikomości ludzkiej egzystencji. Symbolem tych cech życia ludzkiego są trupięgi - buty z łyka, w które ubiera się do trumny nędzarzy. Poeta ma świadomość nędzy życia ludzkiego i wie, że on także takiego losu nie uniknie, chociaż wolałby tworzyć poezję pogodną, radosną, zajmującą się tematami odległymi od ponurej codzienności. Utożsamia się z biedakiem, jego losem i nieszczęściami. Solidarność wobec ludzi wywołuje bunt przeciw Stwórcy Świata. Bóg odpowiedzialny jest za zło dotyczące ludzi, a zarazem bezradności człowieka, którego gniew i bunt jest całkowicie bezsilny, niczego nie może zmienić.

"Urszula Kochanowska"
Wiersz ten nawiązuje do trenów J. Kochanowskiego a także do jego humanizmu, czyli do przekonania, że człowiek jest centrum świata, jest najwyższą wartością. Podmiotem lirycznym wiersza jest córka Kochanowskiego, która opowiada o swoim przybyciu do Nieba. Bóg stwarza dla niej raj. Jest to dom w Czarnolesie. Bóg odchodząc stwierdza, że jej rodzice niedługo nadejdą. Urszula czeka na rodziców nie na Boga. Stąd jego nadejście wywołuje rozczarowanie i żal. Szczęście dla człowieka jest równoznaczne z miłością i czułością. Bóg mimo swej doskonałości nie może zastąpić jej rodziców.

"W malinowym chruśniaku"
Wiersz rozpoczynający cykl erotyków pod takim samym tytułem. Podmiot liryczny opisuje spotkanie z dziewczyną, wspólne zbieranie malin, które stało się formą miłosnego zbliżenia, a maliny podawane chłopcu - pieszczotą. Z sytuacją erotyczną współgra stan przyrody, opis elementów otaczającej kochanków natury.
"Bąk złośnik huczał basem, jakby straszył kwiaty,
Rdzawe guzy na słońcu wygrzewał liść chory,
Złachmaniałych pajęczyn skurczyły się wisiory
I szedł tyłem na grzbiecie jakiś żuk kosmaty."
Opis ten silnie działa na zmysły, podkreśla takie cechy przyrody, które są przez nie odbierane: przyjemny, basowy dźwięk wydawany przez bąka, miły w dotyku kosmaty żuk, skrzące się w słońcu pajęczyny, gorąco i duchota upalnego dnia, słodki zapach owoców. Wszystko to pobudza wzrok, słuch i dotyk. Podkreślona zostaje także atmosfera intymności, zbliżenia, ponieważ wskazane elementy natury można zobaczyć tylko z bliska (owady, pajęczyny, guzy na liściu). Para kochanków ukryta jest przed światem i ludzkimi oczyma w gąszczu malinowych krzewów, który stwarza warunki dla przeżycia intymnych wrażeń. Poeta bardzo subtelnie buduje nastrój erotycznych przeżyć.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[14]
1.Udowodnij, że poezja Potockiego jest wyrazem troski o naprawę RP.
Transakcja wojny chocinskiej:
-> Za treść tego utworu autor przyjął wojnę ze szczególnym uwzględnieniem jednej bitwy pod Chocimiem. -> Potocki powraca do konkretnych wydarzeń. Jest to upoetyzowana kronika tej wojny. Została napisana na podstawie jednego z pamiętników jednego z dowódców. Jest to poemat rycerski. Charakterystycznym elementem takiego eposu jest inwokacja.
-> W niej autor zwraca się do Boga. Są tam porównania homeryckie. Jest tam zawarta prośba o błogosławieństwo dla dzieła, które właśnie tworzy autor.
-> Autor charakteryzuje przodków broniących ojczyzny i przez to wskazuje jak powinni zachowywać się współcześni. Polacy biorący udział w tej bitwie stali w obronie wolności szlacheckich, wiary, własnego domu, dobytku, własnej czci, w obronie ojczyzny i jej wolności.
-> W dalszej części tego utworu jest ocena wrogów. Autor mówi, że nie są oni dobrzy w walce. Uważa ich za ludzi złych.
-> Służy to pokazaniu waleczności Polaków. Polska miała być podmurzem chrześcijaństwa i nie dopuścić heretyckiej zarazy, żeby rozpowszechniła się wśród ludzi. Utwór ten miał pokazywać duszę rycerską Polaków.
-> Według Potockiego o doskonałości żołnierzy świadczyło ich męstwo i religijność.
-> Charakteryzując przodków zwraca uwagę na ich waleczność, dumę i dbałość o honor. Zasługi są obserwowane przez Boga i wynagradzane przez niego. Bóg pomaga zwyciężać. Pociechą dla żołnierzy jest to, że walczą w jego imię.
-> W utworze jest alegoria, gdzie biały orzeł płacze nad mogiłą ojczyzny wspominając wspaniałą przeszłość.
"Polska nierządem stoi".
W utworze tym autor krytykuje polskie prawa, które jest niesprawiedliwe i chaotyczne. Poeta twierdzi, że Polska przeżywa swój najgorszy kryzys polityczny i gospodarczy w swej historii. "Wracam znowu, skądem, żeby tak srogim z Polską nie ginął nierządem". Chociaż są wciąż nowe prawa i konstytucje jednak nie poprawiają one sytuacji. "Co rok to nowe prawa i konstytucje". Poeta jest również przeciw uciskowi biednej szlachty i chłopstwa. "Szlachta tylko uboga i biedni ziemianie".
Treść utworu jest dość obszerna, zawierająca inwersję "Nierządem Polska stoi"
"Pospolite ruszenie".
W utworze przedstawiony jest satyryczny obraz polskiego obozu wojskowego. Podczas ataku Kozaków, rotmistrz wydał doboszowi rozkaz obudzenia szlachty. Jednak to nie chce wstać, bowiem twierdzi, że nie będzie się równać z chłopstwem. "Że braciej szlachty rozkazuje z chłopami na straży". Szlachta twierdzi również, że wiele nocy nie spała i jest bardzo zmęczona. Oskarża rotmistrza o złamanie szlacheckiej wolności, wedle której nie podlegali rozkazom wojskowym. Grożą rotmistrzowi, że będzie odpowiadał na sejmiku w Proszwicach.
"Kto mocniejszy, ten lepszy".
Potocki w utworze tym poruszył tematy związane z tolerancyjnością religijną. Uważa on, że każdy ma prawo do wyznawania jakich chce religii. Autor potępia wszelkie represje stosowane przeciwko innowiercom, a przede wszystkim arianom. "Temu nieborakowi nie chciał Bóg dać, to mu wioskę wziąć, tego wygnać na tułactwo z domu?" Twierdzi on również, że wielu katolików jest niepraktykujących, co uważa za większe przewinienie niż być arianem. "Każdy wierzy w Kościół, chyba że nie czyni. To nie taki gorzej niźli arian przewini".
"Zbytki polskie".
Autor w tym wierszu wylicza myśli szlachty, która marzy o bogactwach, wygodzie, klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach. Dbają oni tylko o swoje interesy, nie troszcząc się o losy ojczyzny, która potrzebuje pieniędzy na obronę i wojsko. "Choć się co rok w granicach swych ojczyzna zwęża, choć ma bory umierają żołnierze niepłatna".

2.Którego z bohaterów romantycznych najbardziej podziwiasz, uzasadnij swój pogląd.
JACEK SOPLICA
-> w młodości - hulaka, zawadiaka, o porywczym temperamencie, przedsiębiorczy, odważny, wrażliwy; wybitna indywidualność, nieprzeciętna inteligencja,
-> brał udział w sejmikach; ulubieniec okolicznej szlachty, zapraszany na dwór Stolnika Horeszki; był mu potrzebny, bo rozporządzał trzystoma głosami okolicznej szlachty,
-> zakochał się z wzajemnością w Ewie Horeszkównie, ale jako ubogi szlachcic został odtrącony przez jej ojca, dumnego magnata, który nie zgodził się oddać mu ręki córki; ta wyszła za mąż za bogatego kasztelanica, który za udział w powstaniu kościuszkowskim został zesłany na Syberię; z nim podążyła na zesłanie, zostawiwszy w kraju Zosię i tam zmarła młodo
-> jego osobista nienawiść do Stolnika, urażona duma; błąka się on często w pobliżu zamku, nie mogąc pogodzić się ze stratą ukochanej i pewnego razu wiedziony odruchem rozpaczy i zemsty, strzela do niego, niemal przypadkowo, ale celnie; tak więc do zbrodni doprowadziła go doznana krzywda i porywczy temperament - to wydarzenie spowodowało przełom w jego życiu,
-> okrzyknięto go nie tylko zabójcą, ale i zdrajcą, niesłusznie wzięto za stronnika Moskali; Soplicowie otrzymali nawet część skoniiskowanego majątku Horeszki,
-> Jacek rozpił się, przeżywając rozpacz i gorycz, tułał się, ożenił się z nie kochaną "pierwszą napotkaną dziewczyną" ,
która urodziła mu syna (Tadeusza) i zmarła,
-> jego metamorfoza - przemiana w księdza Robaka; starając się odpokutować za zbrodnię, uciekł z kraju, wstąpił w Rzymie do zakonu, przyjmując imię Robak; pozbył się przywar szlacheckich, stał się skromny, cichy, pokorny, oiiarny i anonimowy; wstąpił do Legionów Dąbrowskiego, brał udział w walkach napoleońskich, pod Hohenlinden ( 1800), Jeną (1806) i Samosierrą (1808), był dwukrotnie ranny, prowadził działalność konspiracyjną, za którą był ścigany przez wszystkich trzech zaborców.
Działalność księdza Robaka jako emisariusza:
-> wrócił na Litwę w habicie, nie rozpoznany, jako emisariusz, z woli Napoleona, aby organizować powstanie, którego celem było usunięcie Moskali z Litwy, by nie stawiali oporu Bonapartemu, gdy ten będzie maszerował na Moskwę - termin wybuchu powstania był wyznaczony na moment wkroczenia wojsk napoleońskich,
-> agituje szlachtę do udziału w powstaniu, wędrując z narażeniem życia od dworu do dworu, a w karczmach wiejskich - również i chłopów,
. planyjego krzyżuje Gerwazy, tłumacząc na opakjego słowa (wg którego śmieci to Soplicowie, a nie Moskale) i organizując wspólnie z Hrabią zajazd na dwór Sopliców przy pomocy mieszkańców zaścianka Dobrzyńskich; w chwili, gdy interweniują Moskale, natychmiast Horeszkowie, Soplicowie i Dobrzyńscy godzą się w obliczu wspólnego wroga i zwracają się przeciwko niemu,
-> zostaje ranny w czasie walki z Moskalami i na łożu śmierci wyznaje Gerwazemu, żejest Jackiem Soplicą, opowiada mu historię swojego życia i uzyskawszy jego przebaczenie, umiera z nadzieją w sercu na odzyskanie wolności kraju, gdyż zdążyła dotrzeć do niego wiadomość o rozpoczęciu wojny Napoleona z Rosją.

Rehabilitacja Jacka Soplicy:
-> wiosną 1812 roku, po wkroczeniu wojsk Napoleona i Legionów Dąbrowskiego na Litwę; przywrócono do czci imię Jacka i z rozkazu Napoleona zostaje on wyróżniony Krzyżem Legii Honorowej, zawieszonym na jego grobie.

Jacek Soplica jako nowy typ bohatera romantycznego:
-> wybitna indywidualność, niezwykła inteligencja, wrażliwy,
->przeżywa jedyną w życiu nieszczęśliwą miłość do Ewy Horeszkówny, przekreśloną przez ojca panny, nie zrealizowaną małżeństwem z powodu różnic społecznych,
-> przeżywa wewnętrzne konflikty - wyrzuty obciążonego sumienia po spełnieniu zbrodni ("Imię zdrajcy przylgnęło do mnie jako dżuma"), później niepewność skuteczności swych działań i poświęcenia,
-> zbuntowany przeciwko światu, złu, krzywdzie, niesprawiedliwości, niewoli narodowej i przesądom stanowym nie pozwalającym połączyć się ludziom, którzy się kochają,
-> patriota, poświęcający się dla ojczyzny; służbą dla niej chce zmazać swoją winę z lat młodości,
-> dokonuje się w nim przemiana wewnętrzna (po zabiciu Stolnika), zmienia imię;
-> postać dynamiczna,
-> tajemniczy, działa w ukryciu, samotny jako człowiek (Jacek zrezygował z życia osobistego i rodziny, wstępując do zakonu),
-> ale już nie samotny bojownik, jak Konrad Wallenrod czy Konrad z III cz. "Dziadów", bo nie działa samotnie
-> nie bierze już na siebie całkowitego obowiązku
-> nie ma już złudzeń, że sam może dokonać czegoś wielkiego, lecz działacz polityczny i organizator walki o wolność
-> działa wśród społeczeństwa, agituje szlachtę i chłopów do wspólnej walki o wolność
-> związany ściśle z otoczeniem, wierzy w sens wspólnego działania - nowy typ bohatera romantycznego (w epoce napoleońskiej nie znano jeszcze tego typu działalności politycznej, ale w czasie pisania "Pana Tadeusza" Mickiewicz sam podróżował konspiracyjnie po Wielkopolsce pod przybranym nazwiskiem; spiskowcy polscy po klęsce powstania listopadowego zrozumieli swój wielki błąd, polegający na tym, że walczyli samotnie i nie szukali poparcia wśród szerokich rzesz społeczeństwa),
-> nie wywyższa się ponad thmy; jest cichy, skromny, pokorny, osłania twarz kapturem
-> skromność i pokora oraz hulaszcza młodość i zbrodniajako prywatna zemsta - to jego cechy nietypowe, nieromantyczne, jego przemiana z hulaki i zabijaki w cichego i ofiarnego bojownika o niepodległość ojczyzny jest symbolem porozbiorowego odrodzenia całego narodu polskiego, przykładem przyszłej postawy obywatelskiej.

3.Omów cechy stylu doby Młodej Polski, analizując wiersz K.P.Tetmajera.
-> W epoce Młodej Polski dekadentyzm, zbudowany na podstawie filozofii Shopenhauer'a, zyskał miano naczelnego kierunku literackiego. Światopogląd ukazany w lirykach Kazimierza Przerwy- Tetmajera stał się dla nowego pokolenia pewną wskazówką ideową.
-> Już pierwsza seria "Poezji" Tetmajera (1891) nasączona była poczuciem nicości człowieka i kryzysem wszelkich wartości. Jednakże tom drugi z 1894 r. uważano już za manifest niepokojów filozoficznych i "choroby wieku".
-> Do typowych wierszy dla dekadenckiego liryka należy "Koniec wieku XIX".
W wierszu, będącym dialogiem podmiotu lirycznego z człowiekiem schyłku wieku, poeta kolejno wymienia ideały, które niegdyś uważane były za kultowe. W ten sposób stara się znaleźć ten właściwy. Dochodzi jednak do wniosku, że każda idea jest utopijna, walka z silniejszym nie ma szans na powodzenie. I gdy wszystkie zostają zanegowany, potraktowane jako bezwartościowe, podmiot wskazuje drogę poddania, rezygnacji z wszystkiego.
"Jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza,
człowiecze z końca wieku?... Głowę zwiesił niemy."
-> Dekadenckie poglądy wyrażone są również w cyklu "Zamyślenia". Duszę poety wypełnia melancholia, smutek, tęsknota i zniechęcenie. Jego wszystkie poczynania gaszone są w zarodku.
"Z skrzydły złamanemi
Myśl ma, zamiast w powietrze przeżynać bezdennie,
Włóczy się jak zbarczone żurawie po ziemi."
I mimo że czasami coś się udaje, to jest to sukces krótkotrwały, nie warty włożonej pracy.
Złamane skrzydła lecieć nie zdołają długo,
Myśl spada i pierś rani o głazów krawędzie"
-> Natomiast w wierszu rozpoczynającym się od słów "Nie wierzę w nic" Tetmajer przedstawia myśli osoby biernej, gardzącej wszelką pracą i zapałem. Można powiedzieć, iż przedstawia siebie samego - po niepowodzeniach życiowych wyrzekł się marzeń i nadziei. Wszystko w końcu zostaje zniszone, odchodzi w zapomnienie. Dlatego najlepiej odejść w stan nirwany, tak często polecany przez zawiedzioną życiem inteligencję (Artur Schopenhauer, Charles Baudelaire).
-> W twórczości Tetmajera często możemy znaleźć nawiązania do stanu pół-życia, pół-śmierci zaczerpniętej z filozofii Dalekiego Wschodu - napisał on "Hymn do Nirwany", w którym wyraża chęć zerwanie kontaktu z rzeczywistością. Wiersz ten jest stylizowany na litanię. Wartość nirwany jest porównywana do Boga, czczona poprzez zapis wielką literą.
-> Godnym uwagi wierszem jest również "Evviva l'arte". Tytuł sugeruje nam temat sztuki, jednakże jest to opis ówczesnego społeczeństwa, zapatrzonego w zdobywanie dóbr materialnych. Artysta nie jest przy tym doceniany, żyje w skrajnej nędzy. Aby starczało mu na chleb, musi więcej tworzyć, co nie sprzyja jakości powstającym dziełom.
-> Z powyższych przykładów postawa Kazimierza Przerwy-Tetmajera jasno jawi się jako pesymistyczna - poeta wyraźnie doradza czytelnikom bierną postawę wobec otoczenia i ascetyczny pogląd na życie. Czy jednak jego ideały sprawdzają się w życiu? Wydaje mi się, że nie. Przyjmując poglądy poety, człowiek niczego nie zdziała i do nikąd nie dojdzie. Wystarczy zwrócić uwagę na to , jak Tetmajer spędził koniec swego życia. Zapomniany, w skrajnej nędzy... Wpadł w sidła własnej ideologii i sam był sobie winien klęski.

Cechy twórczości:
1. subiektywizm
2. nastrojowość
3. subtelność opisów przyrody
4. wprowadzenie języka intymnych zwierzeń
5. eskapizm (ucieczka od rzeczywistości)

Rodzaje liryk dominujących w jego twórczości:
1. dekadencka
2. miłosna
3. Tatrzańska

"Koniec wieku XIX"
Podmiot liryczny jest zbiorowy. Propozycja nadaniu sensu życia. Odpowiedzi są niechętne, negatywne. Nic nie nadaje się do realizacji. Wszystko już było, nic go nie interesuje. Człowiek końca wieku ma brak woli działania i życia. Jest zgubiony w świecie, bezradny. Bez celu życia, bierny i apetyczny. Zwieszenie głowy to znak rezygnacji, poddania się losowi, bierności. Brak idei dalszego działania. Kompromitacja wszystkich wartości. Rozważanie ich i odrzucenie. W obliczu kryzysu kultury, człowiek staje się bezbronny - tragizm. Pesymizm i wyobcowanie tego człowieka - Schopenhaueryzm. Przyczyny tej postawy to:
1. rozczarowanie do idei pozytywistycznej i wszelkich form aktywności życiowej
2. bezcelowość wszelkich dociekań badawczych
3. niewiara w możliwości przeciwdziałania panoszącemu się złu
4. niemożność pełnego korzystania z radości życia
5. poczucie niedorzeczności istnienia ludzkiego bytu

"Nie wierzę w nic..."
Postawa człowieka końca XIX wieku. Jego uczucia i podejście do życia. Brak mu wszelkich chęci, dążeń, celów. Ma tylko istnieć, do niczego nie dążyć. Świadoma rezygnacja z uczuć. Nirvana to jedyna droga życia. Podmiot nie wierzy w nic, niczego nie pragnie, ma wstręt do wszystkiego i wszystkich czynów, niszczy ideały i marzenia bo ich realizacja nic nie zmieni na świecie. Oczekuje nirwany. Chce uciec od "bólu istnienia" w niebyt śmierci, w nieistnienie.

"Wszystko umiera ze smutkiem i żałobą"
Wszystko to dusza i uczucia, które wraz ze śmiercią odchodzą. Wypalają się. Śmierć nie jest wybawieniem z cierpień ziemskich, gdyż wszystko umiera - śmierć duszy. Człowiek zostaje zniszczony. Po zmartwychwstaniu nie będzie taki sam.

"Hymn do Nirvany"
Wysławianie stanu niebytu. Charakterystyka ludzkiego życia: podłość, złość, nikczemność, cierpienie, zło, niesprawiedliwość społeczna. Podmiot liryczny czuje do tego wstręt. Świadomość konieczności bytu, który skazuje go na wieczne cierpienie. Kształt modlitwy. Nirvana to jedyne wyobcowanie z życia, cierpienia, ludzkich wad, które odbierają ludziom sens bytu. Nie wierzy w moc religii, odrzuca ją. Tęsknota za unicestwieniem.

"Na Anioł Pański"
Osmętnica to bohaterka utworu. Symbol ludzkiego losu i doznań. Los wędruje po łąkach, moczarach, trzęsawiskach, rozłogach, zapomnianych polach i drogach, lasach, górach, obłokach, cmentarzach. Są to miejsca ponure, przygnębiające swoim nastrojem. Samotne i opuszczone. Osmętnica sieje smutek. Kolory są zimne, tajemnicze, ciemne i straszne. Pejzaż cichej zagłady. Towarzyszą mu jęki, zawodzenia, smutek, rezygnacja, tęsknota, żal, beznadziejność. Pejzaż ten stanowi tło ludzkiego życia, które jest smutne. Motyw rzeki: życie, które zatapia się w końcu w bezkresnym morzu. Bezcelowość życia i przygnębienia. Osmętnica to artystka, która z wrażliwością patrzy na świat.

"Evviva l'arte"
Obraz życia: upodlenie, materializm, bieda, głód, nędza, beznadziejność życia. Podmiot liryczny określa siebie i sobie podobnych artystów królami bez ziemi (posiadają duszę bez wartości materialnych, władza duchowa, uczucia, wyrastają ponad przeciętność). Artyści posiadają zdolności kreacyjne, są powołani przez Boga, który im nadał te zdolności. Dumni i wyniośli są świadomi swojej wartości. Orły - porównanie do ptaka, który nie może wzlecieć. Dopiero w locie nabierają piękna. Artysta podnosi głowę. Jest to lekarstwo na kryzys. Sztuka, przywraca wartości. Daje im siłę tworzenia i przetrwania w beznadziejnym życiu.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer uważał, że droga ucieczki to miłość o charakterze seksualnym. Erotyka. Ciało kobiety pojmowane jako dzieło sztuki, dające przyjemność i ucieczkę. Śmiała, szokująca prezentacja.

"Lubię kiedy kobieta"
Ucieczka polega na zapamiętaniu się w namiętności, uczuciu. Moment rozkoszy po której, niestety, powraca rzeczywistość. Chwila dająca ukojenie. Ucieczka poprzez kontakt z naturą, przyrodą - tworem Boga.

"Ja, kiedy usta ku twym ustom chylę"
Podmiot liryczny szuka zapomnienia, ucieczki od rzeczywistości. Największym marzeniem w chwili ekstazy miłosnej jest umrzeć, gdyż powrót do rzeczywistości przywraca cierpienie i ból. Każde nowe doświadczenie seksualne przynosi jedynie większe rozczarowanie. Po przeżytych chwilach szczęścia świat staje się bardzo brutalny. Tetmajer temat miłości opracował w swoich poetykach w sposób śmielszy niż poeci epoki pozytywizmu (Asnyk, Konopnicka). Daleka jest również ta namiętna miłość od obrazu wyidealizowanego uczucia, jaki stworzyli romantycy. Liryka miłosna Tetmajera była również wyrazem zniechęcenia wobec panujących obyczajów i filisterskiej moralności.

"Melodia mgieł nocnych"
Tatry to odzwierciedlenie duszy artysty, tajemniczość i wielkość. Tematem wiersza jest krajobraz tatrzański: mgła, woda, wiatr. Mgła dynamiczna, puszysta, lekka, delikatna. Uplastycznienie jej obrazu. Ruch dynamizuje wiersz: wzloty, oplatywanie, przerzucanie, lot. Barwy: blask, błękit, biel - różnorodne odcienie w świetle księżyca. Nastrój tkwi w pejzażu: melancholia, niezmącony spokój, wyciszenie, oderwanie od tępa życia codziennego. Bogactwo oddziałuje na zmysły odbiorcy (impresjonizm). Zespolenie słowa, muzyki, plastyki, które oddziałują nastrojem. Ukazane emocje autora.

"W lesie"
Impresjonizm objawia się tu różnorodnością barw, dynamizmem kolorów, ruchu w opisywanych obrazach, szkicowości pejzażu oraz grze świateł. Zaangażowanie zmysłów, stworzenie nastroju, zaduma, refleksja, melancholia

"Widok ze świnicy do doliny Wiercichej"
Jest to wiersz impresjonistyczny ponieważ barwa, światła są różne, dynamizm pejzażu pod wpływem światła, iskrzenie promieni słonecznych, precyzyjne tonacje barw, migotliwość obrazów, promienności, cienie, subtelność kolorystyki, szczegóły, uczulenie na światło. Przyroda daje doznania emocjonalne i estetyczne. Puenta wiersza to tęsknota zjednoczenia się z doskonałością przyrody, zapamiętanie się w widoku, chęć zapomnienia. Kontrast natura-cierpienie człowieka. Przepaść to symbol zła codzienności, rzucający cień na piękno przyrody, nie pozwalają całkowicie o świecie. Nie ma całkowitej ucieczki tylko chwila zapomnienia, zapamiętania.

"O Panu Jezusie i zbójnikach"
Pan Jezus szedł przez las ze świętym Piotrem, gdy wtem koło Luptowic napadli ich zbójcy, którzy kazali im iść z nimi. Jezus miał kłaść ogień i robić jedzenie, a Piotr nosić torby i rąbać drewno na opał. Mimo możliwości ucieczki, nie skorzystał z niej. Po drodze herszt nakarmił głodnego starca ostatnim kawałkiem chleba, oddali kożuchy zmarzniętemu dziecku i sami szli na mróz w koszulach, uratowali dzieci z płonącego domu. Aresztowano ich. W sądzie przyznali się do kradzieży, mordów i podpaleń, ale jednocześnie powiedzieli, że Jezus i święty Piotr nie należeli do bandy. Zbójców skazano na śmierć, a Jezusa i świętego Piotra puszczono wolno. Wtedy Pan Jezus zaczął pisać wyrok na sędziów, okazało się bowiem, że oni to kijami wygnali głodnych, pobili do krwi dziecko, matkę wygnał z domu. Gdy poświata widniała nad Jezusem to wtedy zbójcy go poznali. Pan zmienił ich w trzy jabłonie, a potem zniknął. Sędziów wygnano, a pod jabłoniami postawiono krzyż.

Kierunki artystyczne w twórczości Tetmajera:
1. symbolizm - symbole zła otaczające człowieka. np. osmętnica polna
2. dekadentyzm
3. impresjonizm - opisy przyrody
4. naturalizm - w opowiadaniach "Na skalnym podhalu" - związek człowieka z naturą

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[15]
1.Troska o przyszłość kraju w utworach Kochanowskiego.
"Pieśni o spustoszeniu Podola":
-> na początku utworu poeta przestawia tragiczne skutki najazdu Tatarów i Turków, w 1575 roku:
• Ziemia podolska została spustoszona
• najeźdźcy dzielili łupy
• wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostało się do niewoli, gdzie spotyka je okrutny los - Bądź zostaną sprzedane Turkom, bądź też pozostaną tatarskimi jeńcami.
-> hańba Polaków jest tym większa, że pozwolili się oni zawojować narodowi dzikiemu, barbarzyńskiemu, który nie umie budować ani wsi, ani miast, lecz gnieździ się w namiotach.
-> Polskę nazywa poeta "obieżałym stadem" - jest to aluzja do ucieczki króla Henryka Walezego z kraju.
-> brak "pasterza" (króla) "ostrożnych psów" (wojska) wykorzystali Tatarzy, napadając na Podole
-> po przedstawieniu tej tragicznej sytuacji autor zwraca się z gorącym apelem do wszystkich rodaków, aby pomyśleli wreszcie o grożącym im niebezpieczeństwie, oraz o zmazaniu hańby jaką ponieśli dopuszczając do napadu Tatarów
-> Polacy powinni natychmiast opodatkować się na rzecz zaciężnego wojska, a w razie potrzeby sami stanąć do obrony granic gdyby wojska zaciężne nie sprostały wyznaczonemu zadaniu.
-> pieśń kończy się przypomnieniemznaczenia przysłowia o Polaku mądrym po szkodzie, a także ostrzeżeniem, że jeśli Polacy nie pomyślą zawczasu o grożącym im niebezpieczeństwie, wówczas cytowane przysłowie może ulec zmianie: "Nową przypowieść Polak sobie kupi, że i przed szkodą, i po szkodzie głupi! ..."

"Odprawa posłów greckich":
-> władcy stawia Kochanowski bardzo duże wymagania w słynnym stassimonie "Odprawy posłów greckich": kreśli wzór władcy:
• powinien być dobrym wodzem
• mającym autorytet
• musi być wzorem dla poddanych
• cnotliwy
• sprawiedliwy
• mądry
-> dramat ten określa się jako dramat o państwie i moralnej odpowiedzialności jednostki
-> przyczyn upadku państwa wymienia Kochanowski wiele (na przykładzie Troi):
• niewłaściwa postawa króla - ukrywa świadomie winę syna, nie wierzy, że zatrzymanie Heleny grozi wojną
• zaniedbywanie wychowania młodzieży, na ten temat wypowiada się Ulisses, w swym monologu "Nie rozumieją ludzie, ani w tym czują, jaki to wróg szkodliwy w Rzeczypospolitej - młódź wszeteczna"
• lekceważenie prawa - nikt się tym nie przejmuje, tylko Antenor podkreśla, że Parys złamał prawo gościnności. Mówi o tym Ulisses:
"O nierządne królestwo i zginienia bliskie
Gdzie ani prawa ważą, ani sprawiedliwość
Ma miejsce, ale wszystko złotem kupić trzeba"
• brak czci dla rozumnych i cnotliwych - Antenor nie cieszy się szacunkiem, jego rozumne argumenty są wyszydzane, posądzony zostaje o tchórzostwo.
-> za winę Parysa odpowiedzialność ponosi całe państwo, ponieważ państwo stworzyło takie warunki, że Parys mógł łamać prawo.
-> Tak więc pomyślność państwa wynika z cnoty obywateli, ale państwo zarazem musi wymóc na obywatelach tę cnotliwość, wprowadzając takie prawa, by byli cnotliwi.
-> Antenor początkowo przeciwstawiał się wojnie, ale kiedy staje się ona nieunikniona to namawia do wypowiedzenia działań wojennych.
-> "Odprawa ..." mówi o tym, że Polaków nie musi czekać los Troi, gdyż mają dobrego króla, obdarzonego zaletami, i jeśli się przemogą to wrócą do świetności.
-> Kochanowski piętnuje egoizm, lekkomyślność, prywatę i krótkowzroczność (uosobione w postaci Parysa), które są zagrożeniem dla kraju.
-> słabość polskiego systemu parlamentarnego przyczyną anarchii i słabości państwa (obrady Rady Trojańskiej)
-> nieposzanowanie prawa i niesprawiedliwość ("wszystko złotem można kupić")
-> brak odpowiedzialności władców za "Boże stado" oddane im w opiekę (Priam przykładem władcy bezwolnego, chwiejnego, słabego, ulegającego niebezpiecznym demagogom)
-> ponure proroctwo Kasandry wieszczące zagładę Trio to MEMENTO poety kierowane do tych, "którzy pospolitą rzeczą władają" i do swoich współobywateli

"Na sokolskie mogiły":
-> jest to krótki utwór o patriotycznym wyrazie
-> przesłanie jego jest następujące: Nie ma nic ponad ojczyznę, człowiek powinien nawet z radością umierać za nią.

"Pieśń o dobrej sławie (Pieśń XIX)":
-> różne są sposoby służenia narodowi, w zależności od kondycji i zdolności człowieka
-> stąd kategoryczny nakaz:
"Służmy poczciwej sławie, a jako kto może
Niech ku pożytku dobra wspólnego pomoże"

2.Przedstaw postawy ideowe zaprezentowane w twórczośći Żeromskiego i Wyspiańskiego.
STEFAN ŻEROMSKI:
Tomasz Judym
Nie miał prawdziwego ogniska domowego. Sierota bo rodzice zmarli. Wychowywany przez bogatą ciotkę. Tam nie zaznał szczęścia rodzinnego. Był służącym, chłopcem na posyłki, lekceważyli go wszyscy. Miał też szansę opieki. Środowisko z którego się wywodził odtrąciło go, stracił przynależność do tej klasy. Inteligencja (lekarze) odrzucili go także, brak zgody z jego poglądami, nie akceptowano jego pochodzenia. Tak też postąpiła arystokracja z którą się kontaktował. Judym wywodził się z biedoty, ale się jej brzydził. Nie znajduje też miejsca wśród lekarzy i arystokracji. Nie przynależał do żadnego środowiska. Inna forma bezdomności to samotność - z wyboru. Tomasz świadomie rezygnuje z rodziny i małżeństwa z Joanną. Jest on bezdomny bo nie może wrócić do rodzinnego domu bo po prostu on nie istnieje. Tuła się. Po pobycie w Warszawie jedzie do Cisów, a potem do Zagłębia Dąbrowskiego, ale nigdzie nie znalazł oparcia. Był samotny w propagowaniu idei. Z poglądami jego nikt się nie solidaryzował. Bezdomność duchowa - nie miał bratniej duszy, przyjaciela.

Motywy decyzji Judyma:
• obawa, że będąc szczęśliwym nie wypełni swej misji
• idealista, ślepow dąży do wypełnienia misji
• pasmo cierpień dla rodziny, przenoszenie się itp.
• zaślepiony ideą nie dostrzega tych, którzy mogli by mu pomóc (lekarze)
• nie robi tego z potrzeby serca czuje, że musi spłacić dług własnego sumienia
• odtrącając Joannę składa ofiarę. Widzi potrzebę pomocy, ale nie potrafi sobie zjednać sojuszników

Idee Judyma:
• jego zawód jest szczególny i wymaga poświęcenia
• chce zapewnić biedocie odpowiednie warunki życia.
• higienizacja
• bezpłatne leczenie
• lepsze warunki bytu poprzez opiekoweanie się nimi i ich leczenie
• traktowanie ich na równi z innymi

Piotr Cedzyna
-> jest uczciwy
-> pracowity
-> szanuje swoją pracę oraz innych gdyż każdy ma równe prawa do pracy
-> pogłębia wiedzę widząc w niej klucz do dobra przyszłości
-> dla niego nie jest ważne pochodzenie, ale wykształcenie zdobyte pracą bezkompromisową
-> jest maksymalistą etycznym i bardzo kocha ludzi
-> Łączy go z ojcem wielka miłość, która sprawia, że wraca do kraju mimo korzystnych propozycji
-> gdy odkrywa, że ojciec opłacał jego studia pieniędzmi robotników chce wracać i oddać je
-> konflikt moralny między miłością do ojca, swoimi ideałami
-> jest postacią tragiczną - gdyż każde wyjście jest złe
-> chce oddać pieniądze by uratować honor ojca
-> Dominik traci syna przez wielką miłość, która nakazywał mu okradać robotników dla niego
-> po jego stronie działa miłość bo nie działał on z premedytacją, nie wiedział, że czyni źle. Jednak racje są po obu stronach.

Samotność Piotra:
• żyje na obczyźnie, tęskni do kraju
• żyje bez ojca
• niedoceniony
• osoba, którą daży szacunkiem i miłością nie rozumie go, jego poglądów, wartości moralnych
• nie zgadza się z ojcem i chce mu pokazać, że robi on źle. Konflikt pokoleń
• skazuje się na samotność wyjeżdżając z kraju - ostatecznie

-> amotność obojga potęgowana jest przez niemożność zrozumienia się
-> konflikt dwóch sposobów rozumowania
-> Dominik to przedstawiciel przemijającej ideologii szlacheckiej
-> Piotr to prekursor nowego systemu wartości, nowego sposobu spojrzenia na świat

Stasia Bozowska:
-> ochłonięta pracą
-> chciała zniszczyć analfabetyzm dlatego została nauczycielką i uczyła podstawowej wiedzy ubogich
-> robiła to z przyjemnością i jednoczesnym obowiązkiem, czuła satysfakcję
-> zainteresowała ludzi literaturą
-> jej sukces to napisanie książki i pozyskanie szacunku ludzkiego
-> przejęli się oni jej chorobą
-> miała autorytet
-> poświęciła swoje prywatne życie dla skromnych objawów wdzięczności i sympatii
-> wzór moralny, który autor afirmuje
-> Stasia nie ma wad, jest krystalicznie idealna - nieprawdopodobne

Charakteryzowały ją:
• hart ducha
• odwaga w pokonywaniu losu
• bezkompromisowość w dążeniu do celu
• upór w działaniu

Paweł Obarecki:
-> jest bardziej realną postacią
-> przyjechał do Obrzydłówka by leczyć ludzi
-> po wsi jeździł z apteczką
-> przeciw niemu wystąpił aptekarz i balwierz
-> wmawiali ludziom, że jest on oszustem, szarlatanem posługującym się czarną magią
-> ludzie nie ufali mu bo chciał leczyć za darmo
-> nie zgodne to było z dotychczasowymi zasadami
-> usiłował zgodnie z własnymi zasadami realizować zmiany
-> zrezygnował na skutek presji, złośliwości i niechęci ludzkiej.
-> zrezygnował i przeszedł na mentalność ludzi, którymi gardził.

STEFAN WYSPIAŃSKI "Wesele":
Charakterystyka chłopstwa:
• chłopi interesują się polityką
• Czepiec chce rozmawiać z Dziennikarzem na temat polityki i pyta:
"Cóż tam, panie, w polityce? Chińcyki trzymają się mocno!?"
• Czepiec widzi ironiczny stosunek Dziennikarza do siebie, uważa, że prostych ludzi nie należy lekceważyć i dlatego mówi:
"chłop chłopskim rozumem trafi, choćby było i daleko",
• cechuje ich patriotyzm i szczery zapał do walki narodowowyzwoleńczej
• Czepiec wspomina tradycje udziału chłopów w walce o wolność ojczyzny pod wodzą Tadeusza Kościuszki
• brak im przywództwa
• trzeba nimi pokierować, bo sami jeszcze nie potrafią, czekają na znak ze strony inteligencji
• kobiety wiejskie są skore do swatów
• Gospodarz, który tu już dziesięć lat mieszka na wsi i obserwuje chłopów, dostrzega w nich rozwagę, godność i pobożność, uważa, że te cechy stanowią o ich potędze
• wierzy w ich siłę i wypowiada pochwałę chłopskiej godności
• Gospodarz wysoko ceni chłopów,jego stosunek do nichjest bardziej pozytywny niż do inteligencji
• poznał nie tylko zewnętrzne formy życia chłopskiego, ale przede wszystkim ich wartości moralne, ich zalety i wady
• zdaje sobie sprawę z temperamentu chłopskiego, który znajduje wyraz nie tylko w tańcu i uważa, że chłop może stanowić łatwo zapalną i niebezpieczną siłę i że możliwe jest powtórzenie wypadków z 1846 roku,
• chłopów cechuje prostota myślenia, kierują się własnym rozumem, są pełni dobrych chęci, zapalczywi, skłonni do wypitki i do bitki, np. Czepiec awanturuje się z Księdzem, Żydem i Muzykantami.
Charakterystyka inteligencji:
• zachwyca się wsią, przyrodą, ciszą wejską i strojem wiejskim
"Niech na całym świecie wojna byle polska wieś zaciszna byle polska wieś spokojna"
• porywa ich temperament, sposób bycia i obyczaje chłopów, ale tylko pozornie zachwycają się wsią, w rzeczywistości wsi nie znają, nie rozumieją i nie doceniają, np. Dziennikarz dziwi się, że chłopi interesują się polityką i lekceważy ich sobie
• uważa, że chłopi powinni zamknąć się tylko w opłotkach swojej wsi
• inteligencja gardzi chłopami
• nie wie, kiedy i jakie prace odbywają się na wsi
• jest niechętnie ustosunkowana do chłopów i przekonana o swojej wyższości nad nimi, np. lekceważący, a nawet arogancki jest stosunek Dziennikarza do Czepca i wyniosły ton Radczyni wobec Kliminy
• cechuje ją niechęć do zrozumiania rzeczywistych problemów wsi i charakteru chłopa
• gospodarz wytyka inteligencji, że przybywają na wieś jedynie dla rozrywki i odprężenia
• nie przystosowana do realnego życia, rozpoetyzowana, ucieka od życia do poezji, szuka wartości w świecie ułudy, upajając się słowami, poza którymi kryje się wewnętrzna pustka
• artyści popadają w nastrój ludomanii (chłopomanii) i pijaństwa (Nos), co Wyspiański wyszydza, potępia,
• jest niezdolna i niechętna do walki narodowowyzwoleńczej i kierowania nią, nie umie i nie chce podjąć się przewodzenia, nie dorosła do roli przywódcy
• jest bierna, słaba, zagubiona, bezradna wobec rzeczywistości i niewoli narodowej, cechuje ją wewnętrzna niemoc, karmi się mitami
• Gospodarz wytyka inteligencji, że jest pełna aktorstwa, pozy patriotycznej i słomianego zapału; nie potrafi wykorzystać chęci i zapału chłopów do walki i brak jej odpowiedzialności, czego przejawem jest również oddanie przez Gospodarza złotego rogu Jaśkowi
• oskarżenie skierowane do inteligencjijest równocześnie oskarżeniem ówczesnej poezji, którą Wyspiański ocenia bardzo surowo zarzucając jej ucieczkę od rzeczywistości; chciałby, aby poezja włączyła się w ogólny nurt spraw narodowych i mobilizowała naród do walki o wolność kraju
• stańczykom zarzuca Wyspiański obłudę i deprawowanie społeczeństwa, gaszenie w nim wszelkiej myśli o zbrojnym czynie ("gasną świece narodowe"), którego wyniki z góry przesądzają jako klęskę, sprowadzającą na Polaków nowe prześladowanie i nieszczęścia ("miecz do walki obosieczny, myśmy słabi")
• stwierdza poeta, że stańczycy zaprzepaścili to wszystko, co w przeszłości było szlachetne, wielkie, godne naśladowania, wypaczyli idee pozytywistyczne, a wydobyli na jaw same wady ("wina ojców idzie w syna")
• zarzuty Wyspiańskiego wobec inteligencji mają więc charakter oskarżycielski

3.Przeprowadż analizę wiersza Różewicza pt. "Ocalony".
"Ocalony":
-> poeta skrótowo pokazuje rejestr swoich doświadczeń wojennych
-> wiersz ma budowę klamrową: jego początek i koniec stanowi informacja:
"Mam dwadzieścia cztery lata
ocalałem
prowadzony na rzeź"
-> wnętrze wiersza to obraz wojny: furgony porąbanych ludzi i kompletne przemieszane wartości, którego dokonała wojna
-> okazuje się, że wartość wyrazów: cnota, występek, prawda jest zmienna
-> nie ma też jasnego podzaiłu pojęć tzn. człowiek może być zły i dobry, występny i cnotliwy
-> dwudziestoczteroletni człowiek, który ocalał szuka trwałych prawd, pewności, nazwania od nowa wartości, nadania sensu życia
-> jest to wołanie bolesne, bo oznacza, że świat całkowicie utracił rozeznanie pomiędzy tym co dobre a co złe
-> jest to zarazem wołanie do Boga, bo na nowo trzeba "oddzielić światło od ciemności"
-> czy mógł nastąpić gorszy skutek wojny niż pomieszanie ciemności i światła?
-> brzmi to jak kres cywilizacji

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[16]
1. Na czym polega renesansowy charakter trenów Kochanowskiego.
TREN - od greckiego słowa "threnos" czyli lament, pieśń żałobna, opłakiwanie. Jest to utwór poetycki o tonie elegijnym i charakterze żałobnym, poświęcony wspomnieniu osoby zmarłej, rozpamiętywanie jej zalet i uczynków. Gatunek ten ukształtowano w antyku, a do poezji polskiej wprowadził go Kochanowski.

• treny są pamiętnikiem cierpienia oraz zrodzonych z tego cierpienia przemyśleń i przewartościowań, są więc ważnym świadectwem przygód człowieka myślącego epoki renesansu
• są świadectwem załamania się poglądu. renesansowego i kryzysu filozoficznego.
• przynoszą odwołanie dawnego "wyznania wiary" zawartego w pieśniach, zaprzeczenie filozoficznych i religijnych aspektów światopoglądowych człowieka renesansu
• z bolesną ironią traktuje poeta mądrość najwyższą obok cnoty wartości humanistycznych koncepcji człowieka, który pisał swoje wcześniejsze dzieła
• w trenie IX poddaje w wątpliwość wartości mądrości, która, jak głosił wcześniej, ma uzbroić człowieka przeciw wszystkim przeciwnością losu
• jest to przede wszystkim polemika z tezami stoików, a głównie z ich popularyzatorem Cyceronem
• mądrość, która zdaniem Cycerona wykorzenić wszystkie smutki, jak ironizuje poeta "nieledwie może uczynić człowieka aniołem", okazuje się zdaniem Kochanowskiego nieprzydatna i złudna w obliczu nieszczęścia
• tak więc polemika ze Stoikami jest zarazem polemiką z własną recepcją stoicyzmu
• Kochanowski zdaje się mówić, że w obliczu śmierci i cierpienia wszystkie poglądy i ideały okazują się złudne, chociaż wydają się być oparte na najbardziej niewzruszonych postawach: na ładzie moralnym i religijnych dogmatach
• w kontekście trenów zarówno ład okazuje się złudzeniem, jak również religijne dogmaty tracą wartość pewników, zostają opatrzone znakami zapytania.
• w trenie X ukazane są wątpliwości i pytania dotyczące ważnych dla Kochanowskiego poglądów religijnych, tj. życia pozagrobowego. Można powiedzieć, że dla tego trenu fundamentalne staje się pytanie: "Dokąd duch idzie z ciała?" Zrozpaczony ojciec poszukuje córki w różnych regionach wszechświata, w różnych sferach metafizycznych. Nurtuje go pytanie dotyczące ludzkiego istnienia nieśmiertelnej duszy, istnienia ludzkiego cierpienia. Pada pytanie: "Gdziekolwiek jesteś, jeśliś jest?"
• tren XI zawiera gorzkie stwierdzenie "fraszka-cnota", rzecz bez wartości znaczenia
• zostaje więc tu zakwestionowane określenie cnoty jako nieprzemijającej, niezniszczalnej. Łączy się to z poddaniem w wątpliwość podstawowej zasady ładu moralnego, tj. Bożej sprawiedliwości. Poeta pyta: "Kogo kiedy pobożność jego ratowała, Kogo dobroć przypadku złego uchowała?"
• pojawia się nieznajomy wróg, który "miesza ludzkie sprawy", przez wielu krytyków interpretowany jako szatan, synonim złej mocy
• krytycy dostrzegają także podobieństwo z Wielką Improwizacją. W obu przypadkach występują gorzkie doświadczenia życiowe, ojciec pozbawiony córki, aresztowany człowiek, przedmiot refleksji o losie człowieka, ludzkiej egzystencji, o prawach nimi kierujących. Łączy oba utwory bunt przeciwko niebu i Bogu, Konrad prawie nazywa go carem. W obu przypadkach cierpienie prowadzi do bluźnierstwa. Wyraża też poeta zwątpienie w możliwości poznawcze rozumu ludzkiego ( "Sny ludzkie, sny płoche nas bawią" )
• tak więc treny są przyznanie się poety myśliciela do porażki, bezskuteczności własnych rad znanych z wcześniejszych utworów, świadectwem rozczarowania się do filozofii
• polski poeta zarzuca Cyceronowi w trenie XVI rozbieżność między słowem a czynem: "Wywiodłeś wszystkim, nie wywiodłeś sobie, / Łacniej rzec widzę, ni li czynić tobie".
• głosi poeta obronę ludzkiego prawa do płaczu i boleści, a także formułuje nową tezę, że "Człowiek nie kamień". Wyraża on przekonanie, że człowiek jest uzależniony nie tylko od kaprysów fortuny, ale także od własnej świadomości. "Człowiek nie kamień, / I jako się stanie fortuna, / Takich myśli nas nabawi". Przedstawia tezę, że psychika ludzka nie jest raz na zawsze ukształtowana, reakcje człowieka są zmienne, zmieniają się też okoliczności życia..
• cykl trenów opowiada nie tylko o kryzysie światopoglądu, ale o poszukiwaniu nowego ładu i odbudowie nowego światopoglądu. Istotnym elementem jest tren XVII. Rozpoczyna się od zdania: "Pańska ręka mnie dotknęła", a kończy się stwierdzeniem, że skoro złudna okazała się nadzieja na pomoc rozumu, to cierpienie Bóg tylko może hamować
• stąd tren XVII jest modlitewnym psalmem, prośbą do Boga o litość. Zaczyna się pełne strachu wyznanie: " My nieposłuszne Panie dzieci twoje", oraz uznaniem swoich grzechów: " Wielkie przed tobą są występy moje", a kończy błaganiem o litość: "Użyj dziś panie nade mną litości". Kochanowski odwołuje swoje bluźnierstwa, odżegnując się od sporu z Bogiem.
• tren XIX albo "Sen" jest próbą uzdrowienia się, pocieszenia, odbudowania dążenia do uspokojenia . Pojawia się tu wiele pocieszeń zgodnie z antyczną konwencją, a więc po pierwsze refleksja o zbawczym działaniu czasu, które daje uwolnienie od cierpienia, przywrócona wiara w życie pozagrobowe (śpiącemu poecie ukazuje się matka z Urszulką). Trzecia refleksja, której źródłem jest stwierdzenie: "wspólnej doli człowieczej", pewnej powszechności praw ludzkiej egzystencji.
• tren XIX przywraca znaczenie rozumowi , Potwierdza wartość zdobytej mądrości, wartość cnoty.
• tren zamyka bardzo istotne dla nowej filozofii stwierdzenie o konieczności przygotowania się na " oboje fortunę" i zarazem zawarta jest tutaj praktyczna wskazówka jak w świecie podległym Fortunie postępować. Udziela nauki: " Tego się synu trzymaj, a ludzkie przygody ludzkie noś. / Jeden jest pan smutku i nagrody." Tak więc w tej nauce zawarty jest nakaz znoszenia ludzkiej doli po ludzku, z godnością, ze zrozumieniem, że ludzką rzeczą jest i radość i cierpienie.
• nakaz ten jest zarazem odwrotnością formuły wyrażonej w pieśniach: "Na szczęście wszelakie, serce ma być jednakie".
• Kochanowski wbrew Cyceronowi przyznaje prawo do płaczu i rozpaczy. W trenach rozwinął się nurt człowieka, wyjątkowo obecny w twórczości Jana Kochanowskiego. Zostaje zdegradowany przez cierpienie i staje się jednym z wielu. A zarazem degradacja człowieka wyjątkowego prowadzi poetę do odzyskania przez niego pełni człowieczeństwa.

2. Uzasdnij, że powieść Sienkiewicza "Potop" została napisana "ku pokrzepieniu serc".
Czas powieściowy obejmuje lata 1655 - 1656 (wojna ze Szwecją i zdrada Radziwiłłów).
W wieku XVII byt narodowy był zagrożony, Polsce groziły śmiertelne niebezpieczeństwa. Kraj wyszedł z nich dzięi sile własnego narodu. Pisarz uzmysłowił Polakom ten fakt, by dodać otuchy i nadzie. Takie przesłanie ideowe przyniosło wyidealizowany wizerunek dawnej Rzeczypospolitej, szlacheckich cnót, niezłomnej woli walki z wrogiem w imię obrony wolności i wiary. Sławiąc potęgę Polski szlacheckiej pisarz wielokrotnie rozmijał się z prawdą historyczną.
Według słów Marii Dąbrowskiej, Sienkiewicz - jak nikt inny - potrafi oddać "niezmożną witalną siłę narodu polskiego, jego wolę i zdolność odradzania się z wszelkich popiołów".
Kończąc ostatnią powieść cyklu Trylogii, Sienkiewicz napisał:
"Na tym kończy się ten szereg książek, pisanych w ciągu kilku lat w niemałym trudzie - dla pokrzepienia serc".
Praca nad "Trylogią" została rozpoczęta dwadzieścia lat po upadku powstania styczniowego, gdyż społeczeństwo dotkliwie odczuwało jeszcze gorycz klęski i brak perspektyw odzyskania wolności. W tej sytuacji Sienkiewicz odwołał się do okresu historycznego, w którym na Polskę spadały wszelkie możliwe nieszczęścia, a jednak obroniła ona swoją niepodległość - do wieku XVII.

->3. Jaką tendencję współczesnej polszczyzny ilustrują następujące wyrazy. (Boże Narodzenia, Wielkanoc).

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[17]
1. Biblia źródłem nieprzemijających wartości dla współczesnego człowieka.
Biblia:
- ukazuje dzieje narodu izraelskiego
- zawiera pouczenia - ma charakter dydaktyczny
- wprowadza pojęcia dobra i zła, nagrody i kary
- formułuje nakazy i zakazy moralne

Zawiera wiele rodzajów literackich:
• Epika
1. poemat opisowy (ks. Rodzaju)
2. biografia (Ewangelia)
3. powieść obyczajowa
4. przypowieść
5. kroniki (ks. Kronik)
6. epistolografia (listy apostołów)
7. zbiór praw

• Liryka
1. pieśń miłosna ("Pieśń nad Pieśniami")
2. hymn ("Hymn do miłości")
3. psalm
4. tren

• Dramat
1. "Pieśń nad Pieśniami"
2. ks. Hioba

Pojęcie słowa:
• bibilion = księga
• bibilios = łodyga papirusowa
Biblia składa się ze:
• Starego Testamentu XIII - I wiek pne
• Nowego Testamentu 51 - 96 rok ne
Biblia jest trójjęzyczna:
• grecki
• staro-hebrajski
aramejski

- "Biblia" inaczej pismo "Starego i Nowego Testamentu", to zbiór ksiąg religijnych judaizmu i chrześcijaństwa. Jest to najbardziej znana księga na świecie.
- Tłumaczona na około 1200 języków i narzeczy funkcjonuje na Ziemi od ponad 3000 tysięcy lat. Doniosłość "Biblii" rozważamy w trzech płaszczyznach. Nie tylko w płaszczyźnie religijnej, ale również w moralnej i kulturalnej.
- Niezwykłość "Biblii" polega na tym, że przekazuje ona tylko jeden system filozoficzno-moralny (dla wyznawców - jedno spójne i konsekwentne orędzie Boże) wypowiedziane w różnym czasie, przez różnych ludzi, w różnych formach. "Biblia" jest księgą nad księgami, gdyż nie jest jednolitą, pojedynczą księgą, lecz zbiorem pism, bardzo urozmaiconych pod względem gatunkowym. Nazwy tych gatunków nie są nam obce, znamy je z różnych przekazów literackich powstałych w różnych epokach np.: opowiadania historyczne, listy, hymny, pieśni, modlitwy, kazania, aforyzmy, treny, sentencje, epos, poemat, kroniki, nowele, dialogi, filozoficzne, saga rodu.
- "Biblia" jest też arcydziełem literatury światowej, ale jest ono szczególne z wielu względów:
• Biblia powstała w ciągu wielu wieków
• ma wielu autorów i tłumaczy przekładających Słowo Boże na swe języki ojczyste
• autorzy biblijni posługiwali się różnymi formami wypowiedzi i gatunkami literackimi
• niektóre fragmenty Biblii mają niezwykłe walory literackie, inne fragmenty tych walorów nie posiadają
- "Biblia" jest źródłem kultury europejskiej. Najpierw w sferze religijno-moralnej (przykazania biblijnego dekalogu stanowią podstawę stosunków międzyludzkich nie zależnie od wyznania i światopoglądu), potem w sferze kulturowej ("Pismo święte" jest natchnieniem pisarzy, myślicieli i artystów; inspiracją dla literatury, malarstwa, muzyki i rzeźby).
- "Biblia" stała się niewyczerpalnym skarbcem wzorców osobowych i postaw, a także fabuł i anegdot, wątkó

ugasienica

Matura ustna '99

1. Konflikt tragiczny w "Antygonie" Sofoklesa
Wstęp
• Antygona to dramat starogrecki; głos w dyskusji o prawie i władzy, toczącej się w Atenach
• Akcja jest oparta na konflikcie tragicznym, z historii rodu Labdakidów, do którego doszło po śmierci króla Edypa. Pomiędzy synami Edypa - Polinejkesem i Eteoklesem rozgorzała walka o tron. Eteokles nie chciał oddać Polinejkesowi władzy, choć mieli się nią wymieniać co rok. Polinejkes więc ściąga obce wojska na Teby (miejsce rozgrywania się akcji), a obaj bracia giną w bratobójczej walce. Władzę obejmuje Kreon (stryj). Akcja tragedii rozpoczyna się w momencie gdy wydaje on zakaz grzebania zwłok Polinejkesa, uważając go za zdrajcę. Zakazowi temu sprzeciwia się Antygona, gdyż zwłoki zmarłych należało pogrzebać.
A propos, można dodać, że grzebanie zwłok było na tyle ważne, że bogowie wypuścili nawet Syzyfa z Hadesu, aby ten mógł upomnieć żonę, aby pogrzebała jego zwłoki.
Rozwinięcie
Tragizm Antygony to tragizm wyboru, który bez względu na opcję skazany jest na klęskę - albo kara Kreona, albo wieczne cierpienia sumienia. Pokazuje to także, że los ludzki uzależniony jest od Fatum, przeznaczenia z góry wyznaczającego człowiekowi jego los.
• racje Antygony
• uznawała wyższość prawa boskiego nad ustawowym,
• ocena postępowania człowieka jest rzeczą Bogów, nie człowieka,
• człowiek w życiu kierować się powinien miłością, a nie nienawiścią ("współkochać przyszłam nie współnienawidzić")
• -obowiązkiem krewnych jest pochowanie bliskiego, aby nie cierpiał po śmierci,
• kierowała się emocjami: miłością do brata, szacunkiem do zmarłych,
• oceniała czyn Polinejkesa mniej surowo, w końcu szedł po należny mu tron.
• racje Kreona
• wyższość prawa ustawowego nad zwyczajowym,
• prawo religijne nie może ograniczać władzy królewskiej, a państwo jest własnością władcy (co ujawnia w rozmowie z synem - Haimosem),
• zdrajcy nie zasługują na pochówek, lecz powinni być karani,
• kierował się dobrem państwa, chciał zniechęcić ludzi do drogi śladami Polinejkesa,
• miał na uwadze niewinne ofiary, które przyniosła wojna wszczęta przez Polinejkesa,
• musiał dbać o swój autorytet jako władca - umacnianie władzy, traktować rodzinę tak jak innych obywateli stosować wobec nich te same prawa,
• uważał, że bogowie nie mogą sprzyjać zdrajcom, gwałcicielom prawa.
• Antygona popełnia samobójstwo - po pochówku brata.
Podsumowanie
Autor nie rozstrzyga jednoznacznie losu postaci, chór jest bezstronny, choć wydaje się, że mimo wszystko przychyla się do racji Antygony. Pomimo tego, że popełnia ona samobójstwo, Kreon przegrywa, tracąc syna (narzeczonego Antygony), który na wieść o jej śmierci sam też popełnia samobójstwo i żonę, która na wieść o śmierci syna, robi to samo. Kreonowi pozostaje samotność, wyrzuty sumienia.

2. Geneza i cechy tragedii antycznej.
Wstęp - Geneza.
Geneza teatru antycznego wiąże się z kultem boga Dionizosa, boga wina i urodzaju, a także narodzin i śmierci. Dla uczczenia Boga, starożytni wyprawiali dwa razy w roku huczne uroczystości, które z początkowego orgiastycznego charakteru, pod wpływem kultu Apollina (boga poezji, muzyki i sztuk) uległy złagodzeniu i zrytualizowaniu.
• Małe Dionizje - obchodzone na wsi, urządzane były na jesieni, połączone były z winobraniem. Z pieśni o zaczepnym, żartobliwym charakterze śpiewanych przez ludzi urządzających procesje, czyli przez tzw. komos, wykształciła się komedia.
• Wielkie Dionizje - obchodzone w mieście w końcu marca i na początku kwietnia; masowa degustacja wina. Z pieśni na cześć Dionizosa - dytyrambu - powstała tragedia oparta na dialogu koryfeusza (przodownika) z chórem. Nazwa tragedia bierze się z dwóch wyrazów: tragos (kozioł) i ode(pieśń) i znaczy pieśń kozłów. [warto tu chyba dodać, że pierwszego dnia Wielkich Dionizji czyniono ofiarę z kozła]
Rozwój tragedii
• Pierwszego aktora wprowadził Tespis, tworząc przez to dialog aktora z chórem, czyli zaczątek akcji, kolejną ważną postacią był Frynichos, który wprowadził do występów chóru i dialogu aktora z chórem inne tematy poza związanymi z bogiem Dionizosem,
• Drugiego aktora wprowadził Ajschylos, autor Oresteji, od tego momentu zaczęto pisać scenariusze do przedstawień - odrębny dla aktorów i odrębny dla chóru. Trzeciego aktora dodał Sofokles. Akcję stwarzały dialogi aktorów, a śpiewy chóru traktowano jako przerywniki.
• Do wielkich twórców greckich zaliczyć możemy poza Ajschylosem i Sofoklesem także Eurypidesa (Medea, Elektra), zaś komedie pisał Arystofanes (Ptaki, Żaby).
Cechy tragedii
Tragedie, najwyżej ceniony gatunek oparte były na konflikcie tragicznym. Bohater musiał wybrać pomiędzy dwiema równorzędnymi, przeciwstawnymi racjami, a każdy wybór zbliża go do katastrofy, zagłady.
1. Kompozycja
- prologos, czyli wstęp. Wprowadza w treść utworu
- parodos, pieśń chóru, opowiada jak doszło do konfliktu
- epojsodion, epizod, zawiera treść utworu wypowiadaną przez aktorów,
- stasimon, pieśń chóru, komentarz. Akcję stanowiły powtarzające się epojzodiony i stasimony. Epojsodionów było zwykle pięć, w czwartym odbywał się punkt kulminacyjny.
- kommos, w Antygonie lament przedśmiertny Antygony
- exodos, ostatnia pieśń chóru - podsumowanie dramatu
2. Zasady:
• trzech jedności: miejsca (tylko w jednym miejscu), czasu(jeden dzień, a dążono do tego aby czas sztuki pokrywał się z czasem rzeczywistym), jedności (zawężenie treści do jednego, głównego wątku).
• decorum, czyli odpowiedniości stylów i postaci. Tragedia mogła być pisana jedynie stylem wysokim, podniosłym, występować w niej mogły "wielkie" postacie - szlachetnie urodzone, zaś komedia pisana stylem lekkim, żartobliwym, nawet rubasznym, a występowały w niej osoby o rodowodzie plebejskim.
• niezmienności charakteru postaci - bohaterowie nie podlegają transformacjom, nie popadają w skrajne stany emocjonalne, takiej kreacji służyło noszenie przez całe przedstawienie jednej maski,
• nie przedstawiania bezpośrednio krwawych scen, informowano o nich w dialogu
• na scenie mogło być jedynie trzech aktorów.
Kategorie i pojęcia
• katharsis - oczyszczenie. Jest to pojęcie związane z terapeutyczną rolą tragedii. Oznacza wyzwolenie duszy z win, oczyszczenie ze złych emocji poprzez przeżycie litości i trwogi. Widz śledząc akcję miał przeżyć litość, gdy obserwował tragedię niewinnego człowieka, zaś trwogę, gdy oglądał dramat człowieka, w którym odnajdywał siebie samego.
• fatum - przeznaczenie, los. Grecy byli przeświadczeni, że los człowieka jest z góry przeznaczony, a nad jego biegiem czuwają mojry. Klato i Lachezis przędły niż życia, cięła ją zaś w chwili śmierci Atropos.
• konflikt tragiczny

3. Przedstaw cechy eposu antycznego na przykładzie "Iliady" Homera.
Wstęp, czyli co to jest Iliada i kim był Homer
Homer żył na przełomie IX i VII wieku p.n.e. Był najwybitniejszym epikiem helleńskim, o którego pochodzenie sprzeczało się siedem miast. Homer był ślepcem, wędrownym śpiewakiem. Jego eposy krążyły w formie ustnej, aż w VI w p.n.e., zostały spisane na rozkaz tyrana Pizystratesa.
W czasach nowożytnych powstała "kwestia homerycka", czyli spór o autorstwo Iliady i Odysei. W XIX wieku trwały spory czy dzieła te są zbiorami poematów różnych autorów, czy też napisał je jeden poeta. Dziś uważa się, że autorem obu dzieł jest Homer a przemawiają za tym:
• ukazywanie świata typowo dworskiego,
• ogromna dojrzałość artystyczna obu dzieł,
• podobieństwo w zwartości kompozycyjnej.
"Iliada" dotyczy czterdziestu dni ostatniego, dziesiątego roku wojny trojańskiej. Rozpoczyna się od konfliktu Achillesa z Agamemnonem o brankę, w wyniku czego Achilles odmówił udziału w wojnie. Utwór zaczyna się inwokacją do muzy Kaliope z prośbą o poetyckie natchnienie. Składa się z 24 pieśni, które kończą się śmiercią, pogrzebem Hektora.
Cechy eposu i jak to widać w Iliadzie.
Epos – (zwany inaczej epopeją), najstarszy, wierszowany gatunek epicki, którego tematem są losy zbiorowości i jej reprezentatywnych przedstawicieli, zwykle jednostek o cechach heroicznych, ukazane w bardzo ważnych momentach dziejowych na tle tradycji, kultury i obyczajów.
Wzorem eposu jest właśnie Iliada, skąd wziął się wzorzec tego gatunku wykorzystany następnie np. u Wergiliusza, w "Eneidzie".
Główne cechy eposu:
• Akcja rozgrywa się na dwóch płaszczyznach, boskiej i ludzkiej. W Iliadzie widać to na przykładach ingerencji boskich w akcję. Część bogów staje po stronie Troi, część po stronie Greków. Toczą oni między sobą bój tak jak ludzie.
• Motywacja wszystkich wydarzeń ma charakter mitologiczny, to znaczy życie człowieka zdeterminowane jest wolą bogów. Na przykład mierzenie losów walki Achillesa z Hektorem, na przykład to, że Grekom miało się nie wieść dopóki Achilles nie pogodzi się Agamemnonem,
• Pozycja narratora jest wyeksponowana, jest on wszechwiedzący i wszechobecny; rzadko zabiera głos we własnym imieniu, na pierwszy plan wysuwa się fabuła. Narratora widać w inwokacji, a później zabiera nas w miejsca dziania się akcji,
• Fabuła eposu jest rozległa, zawiera wiele wątków i obejmuje wydarzenia na przestrzeni dłuższego okresu czasu. Fabuła Iliady zawiera wiele wątków, a każda pieśń jest w zasadzie utworem, który może być śpiewany\recytowany oddzielnie.
• Występuje duża ilość opisów: opis tarczy Achillesa, opis zabicia Hektora i bardzo szczegółowy opis przebicia mu nóg i wleczenia go za wozem,
• Podniosły i uroczysty styl, zgodny z zasadą decorum obfitujący w inwokacje, apostrofy oraz inne figury stylistyczne, zwłaszcza w tzw. porównania homeryckie np.:
Jak nie masz między ludźmi i lwami przymierza,
Jako nigdy wilkowi baran nie dowierza,
Lecz w wiecznej żyją wojnie: tak nie masz sposobu,
By jaki węzeł zgody połączył nas obu."
• Miarą wierszową jest heksametr (12-17 sylab i 6 akcentów w wersie).
Zakończenie, czyli co działo się z eposem.
W każdej epoce historycznej wykształciły się odmiany eposu charakterystyczne dla swoich czasów np. Pan Tadeusz.
Popularność eposu skończyła się w XVII wieku, a jego miejsce zajęła powieść. Pewne właściwości eposu zachowała powieść przedstawiająca losy całych grup społecznych, np.: "Nad Niemnem" E. Orzeszkowej – epopeja zaścianka, "Chłopi" Wł. Reymonta – epopeja chłopska, "Lalka" B. Prusa – epos mieszczański, "Noce i dnie" M. Dąbrowskiej – epos polskiego losu i polskiej inteligencji.

4. Przedstaw filozoficzne inspiracje poezji Horacego.
1. Kim był Horacy?
Horacy, najsławniejszy poeta liryczny Rzymu, był synem wyzwolonego niewolnika, który posiadał pewien majątek i zapewnił mu wykształcenie godne syna senatora: w Rzymie i Atenach. W Atenach przyłączył się do spisku na życie Juliusza Cezara. Po upadku powstania (Brutus przeciw Oktawianowi) jako republikaninowi skonfiskowano mu dobra. Dostał się pod opiekę rzymskiego arystokraty Mecenasa (od niego pochodzą słowa mecenas i mecenat, oznaczające opiekuna lub opiekę), wolny od trosk materialnych poświęcił się całkowicie twórczości. Tworzył pieśni (carminy, zwane później odami), w których wykładał swoją filozofię życiową.
2. Horacjańska filozofia życiowa.
Życie ludzkie wg Horacego zdeterminowane jest wolą bogów. Człowiek nie jest panem własnego losu. W związku z takim pojmowaniem losu ludzkiego, Horacy proponuje następującą postawę wobec życia:
• żyć chwilą, czasem teraźniejszym, carpe diem, jest to hasło epikurejczyków. Chcieli oni żyć bez bólu, uznawali, że nie należy bać się śmierci, bo po niej nic nie ma, żyć należy wśród przyjaciół, z dala od wojen i polityki. Wyznacznikami postępowania miały być umiar i rozum.
• Stoicyzm (w odzie Do Wergiliusza Rufusa)
• System zalecający równowagę ducha i wyzbywanie się wszelkich namiętności, zarówno szczęścia, jak i bólu. Daje to człowiekowi przynajmniej złudzenie kierowania swoim życiem.
• Zasada złotego środka (aurea mediocritas)
• W wierszu "O co poeta prosi Apollina" mówi, że nie pociągają go bogactwo, trzody, wino – dobra te zostawia kupcom bardziej ich spragnionym i godnym. Sam woli poprzestać na czymś bardziej umiarkowanym, wybiera drogę pośrednią. Ważniejsze od bogactw jest zdrowie i spokojna starość "pełna pieśni",
• W wierszu Exegi monumentum... Horacy przedstawia się jako człowiek świadom swego talentu. Pokazuje, że poezja jest pomnikiem, który przetrwa wszystkie zawieruchy i unieśmiertelni jego sławę. Jako pierwszy Rzymianin dorównał mistrzom greckim. Jest to jakby testament Horacego i skrawek jego prywatnej filozofii.

5. Ukaż Antyk jako źródło inspiracji twórców następnych epok

6. "Biblia" – omów jej pochodzenie, budowę i znaczenie.
1. Znaczenie "Biblii"
Biblia jest, obok dorobku antyku, jednym z głównych źródeł naszej kultury, wyrasta z niej system wartości i ocen, bogactwo literatury i sztuki kręgu śródziemnomorskiego. W uniwersalistycznej Europie stanowiła źródło budowania światopoglądu i wykładnię życia. Można śmiało rzec, że kto nie zna Biblii nie zrozumie większości dzieł naszej cywilizacji, gdyż przez wieki była ona i jest źródłem inspiracji malarzy, pisarzy, reżyserów. Nie zrozumie fragmentów języka, który pełen jest zwrotów biblijnych np. wieża Babel, salomonowy wyrok, etc. Dzieło to zawiera uniwersalny międzyludzki kodeks moralny (Dekalog), który zgodny jest także dla innych religii i ateistów. Jest zapisem historii (księgi historyczne), materiałem badań i dociekań filozofów i teologów. Jest także pięknym dziełem literackim zawierającym partie o niezwykłym artyźmie i urodzie języka (Pieśń nad Pieśniami).
2. Co to jest i skąd pochodzi?
Nazwa biblia pochodzi z języka greckiego i oznacza papirus, księgę. Dzieło to, będące pracą zbiorową pisaną głównie przez ludzi prostych powstawać zaczęło już w XIII wieku p.n.e., wtedy powstał Pięcioksiąg Mojżesza i najstarsze Psalmy, kreacja zaś trwała aż do I wieku n.e., kiedy to powstał Nowy Testament: Listy św. Pawła, Ewangelie, Apokalipsa św. Jana. Pisana była po grecku, hebrajsku i aramejsku
3. Budowa Biblii
Składa się ona z dwóch głównych części: Starego i Nowego Testamentu.
Stary Testament to zbiór pism judaistycznych, prezentujących historię narodu wybranego i jego przymierze z Bogiem. Na Stary Testament składają się księgi:
• Pięcioksiąg Mojżesza, zwany inaczej Prawem, obejmujący dzieje ludzkości od stworzenia świata, poprzez dzieje patriarchów, dzieje Izraela do Mojżesza, wyjście, historię Izraela, aż po czasy Salomona,
• Księga Rodzaju (Genesis),
• Księga Wyjścia (Exodus),
• Księga Kapłańska,
• Księga Liczb,
• Księga Powtórzonego Prawa.
• Księgi historyczne,(15)
• Księgi pouczające (m.in. Hioba, Psalmów, Pieśń nad Pieśniami, ...),(7)
• Księgi prorockie (Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela, Jonasza,...)(1 Cool

Nowy Testament, pisany po głównie grecku, to zbiór pism chrześcijańskich mówiący o życiu, męce i śmierci Jezusa, o jego pracy nauczycielskiej i działalności apostołów. Składa się z:
• Ksiąg historycznych (4 ewangelie: Marka, Łukasza, Mateusza i Jana oraz dzieje apostolskie św. Łukasza),
• Księgi pouczające (14 listów św. Pawła: do Rzymian, 2 do Koryntian, do Galatów, Efezjan, Filipian, Kolosan, 2 do Tesaloniczan, 2 do Tymoteusza, do Filemona do hebrajczyków oraz 7 listów powszechnych)
• Apokalipsa św. Jana
Główne tłumaczenia
Najdawniejszym tłumaczeniem jest Septuaginta, czyli przekład siedemdziesięciu, jest to przekład Starego Testamentu na język grecki (III-II w p.n.e.)
W IV wieku n.e. przekładu całej "Biblii" na język łaciński dokonał św. Hieronim. Przekład ten nazwany został Wulgatą. W XVI wieku Kościół (a dokładniej Sobór Trydencki), uznał przekład ten za najbardziej adekwatny do oryginału i z tego względu uznano go za podstawowy do przekładów na języki narodowe.
Na język polski przekładano cały tekst "Pisma Świętego" lub jego fragmenty. Najczęściej przekładaną była "Księga psalmów".
Najważniejsze tłumaczenia Księgi Psalmów
• Psałterz floriański, 1400, znany także jako Psałterz Królowej Jadwigi,
• Psałterz puławski (XV wiek), nazwa przechodzi od miejsca przechowywania, czyli biblioteki Czartoryskich w Puławach, obecnie w Krakowie. Jest to przekład Pisma Świętego, a dokładnie Księgi Psalmów na język polski. Jest nieco mniejszego formatu od floriańskiego, równie bogato zdobiony inicjałami.
• Psałterz Dawidowy (XVI wiek), autorem przekładu jest Jan Kochanowski. Tytuł pochodzi od biblijnego króla żydowskiego Dawida, któremu przypisywano autorstwo wszystkich psalmów. Prawdopodobnie król Dawid był autorem tylko połowy wszystkich psalmów(150/2), niemniej jednak jego duch pozostał nad innymi, gdyż pozostali autorzy starali się pisać w podobnym stylu,
• Księga Psalmów w przekładzie Leopolda Staffa (1937 rok),
• Księga psalmów w przekładzie Romana Brandstaettera i Czesława Miłosza (1968 i 1979).
Najważniejsze przekłady "Biblii"
1. katolickie
• Biblia Królowej Zofii, zwana także szaroszpotacką. Jest to przekład z języka czeskiego, a dokonał go ks. Jędzrzej z Jaszowic, osobisty kapelan królowej Zofii, ostatniej żony Wł. Jagiełły, (XV wiek),
• Biblia Leopolity 1561 rok,
• Biblia Jakuba Wujka, 1599 – Jest to najsłynniejszy i najlepszy przekład, który obowiązywał aż do XX wieku
• Biblia Tysiąclecia 1965 rok; praca zbiorowa podjęta dla uczczenia tysiącleciachrztu państwa polskiego.
2. innowiercze
• Biblia brzeska, kalwińska, 1563,
• Biblia nieświeska, Szymona Budnego, ariańsko-socyniańska, 1572,
• Biblia gdańska, luterańska, przekład przy współpracy kalwinów i braci czeskich

7. Kulturotwórcza rola "Biblii" (temat wspólny z 6. i 9. pytaniem).
1. Główna kulturotwórcza rola Biblii polega na tym, iż stanowi ona fundament wiary i etyki; uczy odróżniać dobro od zła, szanować każdego człowieka i widzieć w nim swojego bliźniego, rozliczać się w sumieniu i wobec Boga ze swoich czynów.
2. Biblia kształtuje również duchowe oblicze człowieka, odpowiada na pytania o sens życia,
3. Biblia wywarła ogromny wpływ również na piśmiennictwo polskie. Wynika to z jego ścisłych związków z chrześcijańską kulturą europejską, jak również ze szczególnych stosunków społeczno-politycznych na przestrzeni stuleci.
Stosunki te decydowały o wyborze pewnych wątków tematycznych lub też o korzystaniu ze stylu biblijnego:
a. postacie, sytuacje lub wątki:
• "Mury Jerycha" Tadeusza Brezy
• "Rebeka", "Mojżesz" Jana Kasprowicza
a. gatunki literackie
• treny – Jan Kochanowski, Franciszek Karpiński,
• psalmy – od Mikołaja Reja aż do współczesności,
• pieśni – od Jana Kochanowskiego do K. I. Gałczyńskiego
• przypowieści – od Adama Mickiewicza aż do XX wieku
• teksty prorockie – od ks. Piotra Skargi aż do W. Broniewskiego
• apokalipsa – od M. Reja aż do XX wieku.
a. symbole biblijne
• krzyż – "Krzyż i dziecko" Cypriana K. Norwida,
• Hostia – "Fortepian Chopina" C. K. Norwida
a. język:
• "Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego" A. Mickiewicza,
• "Anhelli" Juliusza Słowackiego,
• "Latarnik" H. Sienkiewicza (fragm.),
• "Wspomnienia z Maripozy"
a. wpływ na folklor:
• literatura dewocyjna (pieśni odpustowe, dziadowskie),
• rzeźby ludowe w postaci różnych świątków
a. pośredni wpływ Biblii,
• twórczość J. Harasymowicza, np. "Madonna z Krużlowej"
7.4 Biblia jest także źródłem wielu dzieł np. Rembrandt poświęcił kilka swych obrazów, aby zilustrować Księgę Tobiasza, Caravaggio namalował ostatnio pokazywane w Polsce Złożenie Chrystusa do grobu, Michał Anioł wyrzeźbił Dawida, Haendel napisał oratorium Mesjasz, a wielu innych twórców m.in. Bach pisało pasje.

8. Hiob, syn marnotrawny, miłosierny Samarytanin - przedstaw uniwersalną wymowę opowieści i przypowieści biblijnych. (dopisać)
Przypowieści występują w Nowym Testamencie, są jedną z form w której Chrystus głosił swe nauki.
• Przypowieść (parabola, czyli zestawienie obok siebie) jest jednym z częściej spotykanych gatunków literackich w Biblii. Istotą przypowieści jest porównanie. Autor tworzy pewien obraz rzeczywistości której nie należy jednak rozumieć dosłownie, lecz wymaga ona przejścia od znaczenia dosłownego do alegorycznego lub symbolicznego, wymaga ujrzenia poza przedstawionym obrazem życia codziennego, warstwy ukrytej, np. moralnej. Spośród przypowieści wyróżnia się różne typy, jak alegoria, przypowieść ewangeliczną, czy też przykład.
• Alegoria jest szczególnym rodzajem symbolu mającym zawsze tylko jedno znaczenie, np. O siewcy
• Przypowieść przykład prezentuje wzorce pewnych postaw moralnych, które winno się naśladować, np. O miłosiernym samarytaninie, O faryzeuszu i celniku
• Przypowieść ewangeliczna to najczęściej opowiadanie, jakaś historyjka wyjaśniająca prawdy religijno-moralne.
Przypowieść jest typowym gatunkiem literatury moralistycznej, który pojawia się w literaturze od prastarej baśni do współczesnej powieści. Przypowieść ujęta w takiej ponadczasowej perspektywie ma niewiele cech wyróżniających. Jej istotą jest niesamodzielna i schematycznie ukształtowana fabuła. Postaci i zdarzenia przedstawione w przypowieści istnieją po to by objaśniać prawdy moralne.
Podobnie zbudowane są baśnie, w których schematycznie kształtowana fabuła służy wykładni moralnej. Baśń jednak posiada elementy fantastyczne, zaś prawda moralna dotyczy jedynie świata naturalnego, egzystencji ludzkiej.
Przypowieści biblijne stały się bogatym źródłem literatury kształtującej wzory osobowe. Z przypowieści ewangelicznych przeszły na stałe do języka takie wyrażenia, jak "wdowi grosz", "panny głupi i panny mądre", itp.

9. Motywy biblijne i mitologiczne w poezji polskiej (na wybranych przykładach omów zagadnienie od Kochanowskiego do Miłosza).

10. Scharakteryzuj typowe elementy poetyki średniowiecza (np. alegoria, kontrast, hierarchizacja) w wybranych dziełach literackich (i ewentualnie plastycznych).
(tyle tylko znalazłem)
U źródeł poetyki średniowiecznej leży teocentryczny system estetyki, głoszący prymat wartości duchowych nad dobrami materialnymi. Ważniejsza jest kwestia literacka: temat, idea, problem, niż postać w jakiej jest przedstawiona. Wymagano od literatury zajmowania się doniosłymi problemami oraz zgodności idei z zasadami moralności i z prawdą.
1. Alegoria
Główna kategoria poetyki średniowiecznej. Jest to obrazowe przedstawienie abstrakcyjnych pojęć za pomocą umownych i skonwencjonalizowanych motywów (np. paw wyobraża pychę). Alegoria odwołuje się do wyobrażeń znanych odbiorcy, obecnych w tradycji kulturowej i religijnej. Jej treść jest jednoznaczna i nie podlega interpretacji (różni to alegorię od symbolu).
Średniowieczna alegoria ma charakter przede wszystkim dydaktyczny, za pomocą konkretnego obrazu, często personifikacji, przedstawiano abstrakcyjne pojęcia filozoficzne, religijne, moralne (np. śmierć w Rozmowie mistrza Polikarpa ze śmiercią wyobrażona jako rozkładająca się kobieta).
2. Idealizacja
Idealizacja określonych elementów struktury dzieła literackiego wynikała z parenetyczno-dydaktycznych założeń kultury średniowiecza. Twórcom zależało na pokazywaniu sytuacji wzorcowych. Roland został obdarzony zespołem cech które w takim kupieniu w realnym życiu byłyby nie osiągalne. Bohater średniowiecznego eposu rycerskiego charakteryzuje się nie tylko właściwościami ducha, ale także fizycznymi predyspozycjami wyróżniającymi go z wasali Karola Wielkiego. Jest najmężniejszy, najsilniejszy, najsprawniej i najskuteczniej włada bronią.
Podobnego skupienia cech dokonali także hagiografowie w ich legendach o świętych. Asceta uosabiał zespół cech, które były pożądana ze względu religijnej moralności i światopoglądu.
3. Kontrast
Kompozycja średniowiecznego utworu często jest oparta na kontraści, szcególnie postaci. Rolandowi przeciwstawiony jest zdrajca Ganelon, w Tristanie i Izoldzie pięknej bohaterce przeciwstawione są podstępne knowania jej ciemnowłosej imienniczki. Za pomocą kontrastu może także być ukazana kondycja bohatera i wybrana przez niego droga życia. Bogaty, dobrze urodzony Aleksy staje się żebrakiem. Niekiedy metoda kontrastu pojawia się jako sposób przekazania tendencji autorskiej. W Skardze umierającego "13 poniżej, śmiertelnie chory bohater uświadamia sobie kontrast pomiędzy swym grzesznym życiem a wieczną chwała nieśmiertelności , jaką daje Bóg.

11. Przedstaw średniowieczne wzorce osobowe zawarte w znanych Ci utworach epoki.
Literatura średniowieczna służyła głównie zbudowaniu moralnemu, wychowaniu i pouczeniu, potępieniu zła i afirmacji dobra, poszerzeniu wiedzy i pamięci o ważnych wydarzeniach i ludziach. Przez to nasycona była licznymi przykładami, moralizatorstwem i dydaktyzmem. Średniowiecznej literaturze patronował duch parenezy.
Literatura parenetyczna (gr. parenesis – zachęta, ostrzeżenie, rada) zachęcała do naśladowania wzorców osobowych. Wytworzyły się trzy główne wzorce osobowe: świętego (ascety), rycerza i władcy.
ASCETA (na podstawie Legendy o Świętym Aleksym) [o świętych także punkt 12.]
Utwory hagiograficzne pisane były według określonego schematu:
a. prolog,
b. okoliczności narodzin świętego, (wyczekiwane i wymodlone dziecko poważanej, bogatej rodziny),
c. dane o jego rodzinie, (w dniu ślubu, poczynionego z woli rodziców, pozostawia swą świeżo poślubioną małżonkę, (ponieważ wcześniej złożył śluby czystości), i porzuca dom rodzinny. Rozdaje dobra biedakom i rozpoczyna życie żebraka, bezdomnego włóczęgi.),
d. ascetyczne i pełne wyrzeczeń życie, (jego tryb życia staje się tak ascetyczny, że musi interweniować Matka Boska, która napominała go i przestrzegała wyrażając swą troskę o niego. Po 16 latach wraca nierozpoznany do domu ojca. Mieszka pod schodami, służba go szykanuje i wylewa na niego pomyje. Wszystkie swoje cierpienia czynił "na chwałę Bożą". Spisuje swe dzieje.)
e. śmierć, często męczeńska, (umiera z pismem w rękach. Zaczynają dzwonić dzwony, ludzi uzdrawia cudowny zapach płynący z jego ciała. Dopiero gdy nadeszła żona dłonie jego rozchyliły się i pozwoliły na wyjęcie listu),
f. cuda, jakie działy się za sprawą świętego, (gdy kąpała go matka po urodzeniu wstał i zaczął chodzić, gdy się umartwiał ukazała mu się Matka Boska, cudowne rzeczy które działy się gdy zmarł)
Cechami świętych były pobożność, umartwianie ciała, ubóstwo, rezygnacja z dóbr doczesnych, medytacja, myśl o Bogu, żywot męczeński
Asceta wiódł życie w ubóstwie, pokorze, spędzając czas na modlitwie i religijnych medytacjach. Nagrodą za to było nie tylko zbawienie wieczne o śmierci, ale również aureola świętości.
Święty wiódł również ascetyczne życie, nie izolując się jednak od ludzi. Służył im jak tylko potrafił najlepiej, często przypłacając to własnym życiem.
Naśladowanie ascetów prowadziło do wędrówek pątników i biczowników do miejsc słynących cudami czy relikwiami świętych, oraz do handlu wszelkimi pamiątkami np. powiew wiatru z Ziemi Świętej w ampułkach, drzazgi z krzyża Chrystusa, etc.
Znanym ascetą był także Szymon Słupnik który 27 lat przeżył w małej klatce na wysokim słupie, przeważnie stojąc, co wymagało nie lada samozaparcia i siły woli (lub choroby psychicznej jak ktoś woli); znamienne jest, że potem wielu ludzi, w tym artystów fascynowało się taką postawą, co widać wyraźnie w literaturze, nawet polskiej: Szymon Grochowiak "Święty Szymon Słupnik" ("Powołał go Pan / Na słup");
RYCERZ (na podstawie "Pieśni i Rolandzie" i "Tristana i Izoldy")
Dzieła w których sławiono rycerzy zwane były chansons de geste, czyli pieśni o czynach, tworzyli je tzw. truwerzy (trubadurzy) już przed XI wiekiem. Rycerz winien być:
• pobożny, w obronie wiary oddać życie, modlić się przez część dnia,
• wierny, Bogu, władcy, damie swego serca,
• honorowy, hańby nie przepuści bez zemsty,
• odważny, waleczny,
• szlachetny, prawdomówny, prawy w miłości i przyjaźni,
• piękny, zamożny, ze stanu szlacheckiego. Piękny być musiał, gdyż w mentalności średniowiecznej uroda ciała oddaje piękno ducha.
Cechy Rolanda:
• odwaga, gdyż nie zląkł się groźniejszego i liczniejszego przeciwnika,
• wierność cesarzowi, ważniejszy jest on i walka z poganami niż zostawiona w kraju narzeczona,
• głęboka wiara, walcząc z poganami uważał, że zaskarbi sobie łaski u Boga,
• godność własna i narodu, honor, dla tego honoru umiera, ponieważ nie chciał wezwać, mimo ciężkiej sytuacji pomocy.
Śmierć Rolanda jest śmiercią bohaterską. Umiera ostatni, na wzgórzu, przepraszając Boga i ofiarowując mu swą prawą rękawicę (rękawica toznacza życie rycerza traktowane jako Boże lenno). Nie boi się śmierci. Po jego duszę wysyła Bóg św. Gabriela, anioła Cherubina i patrona rycerstwa – św. Michała, którzy niosą jego duszę do raju.
WŁADCA (na podstawie "Pieśni o Rolandzie" i "Kroniki Galla")
Władca jest elitarną i szczególną odmianą rycerza. Jednym z nich legenda uczyniła Karola Wielkiego, jest on zagorzałym obrońcą wiary, jest mądry odważny, słucha swych doradców, szanuje swych rycerzy (m.in. pomści śmierć Rolanda).
Najbliższy nam jednak wzór władcy przedstawił w swojej Kronice Gall Anonim. Był on najprawdopodobniej francuskim mnichem przybyłym do Polski z Węgier. Przebywał na tronie Bolesława Krzywoustego. W podzięce za dobre traktowanie i "żeby chleba polskiego za darmo nie jeść" spisał dzieje państwa polskiego od czasów legendarnych do 1113 roku (bitwa pod Nakłem).
W pracy swej Anonim, trzyczęściowej, wyeksponował sylwetki trzech Bolesławów, ale aż dwie księgi dotyczą czasów panowania B. Krzywoustego. B. Chrobry wzniósł Polskę na wyżyny, Śmiały to utracił, a Krzywousty przywrócił.
Cechy B. Chrobrego:
• cechowała go sprawiedliwość. Ludzie kochali go i bali się,
• dawał przykład rycerstwu,
• dbał o interes wszystkich obywateli i państwa, za panowania Chrobrego Polska przeżywał swój "złoty wiek",
• król był pobożny, ustanawiał chrześcijaństwo, stosując w tym celu nawet drastyczne metody,
Cechy Krzywoustego:
• rycerskość, zwłaszcza w walkach z Niemcami dostał przydomek "króla który nie śpi".
Z pracy Galla, w której historia bezpośrednio graniczyła z poezją, korzystali następni dziejopisarze (np. Wincenty Kadłubek(XIII wiek), Jan Długosz(przełom średniowiecza i renesansu).

12. Scharakteryzuj średniowieczną hagiografię – przedstaw genezę, ukaż przedstawicieli i ich dzieła.
W wieku XIII zakon żebrzący dominikanów przeniósł na grunt polski Złotą legendę Jakuba de Voraigne, czyli bogaty zbiór żywotów świętych. Przepisywano go i dokładano żywoty polskich świętych, np. najstarszy Żywot świętego Stanisława (zwany też żywotem pierwszym). Pochodził aż z XII wieku. W XIV wieku napisano Żywot św. Kingi – żony Bolesława Wstydliwego. W XV wieku dopisano po polsku Pieśń o św. Dorocie.
Żywot św. Aleksego jest powyżej, porusza on tematy charakterystyczne, takie jak: Porzucenie domu rodzinnego, ślubowanie czystości, skrajna asceza, cudowne zdarzenia.
Pieśń o świętej Dorocie realizuje inny, modny w średniowieczu topos: o obronie wiary przez dziewicę. Dorota pochodziła z rodu królewskiego, dobrowolnie rozdała swój majątek i postanowiła służyć Bogu. Pokochał ją książe Fabrycjusz, poganin, który poprosił o jej ręke i wyrzeknięcie się wiary. Księżniczka odmówiła za co spotkały ją tortury: biczowanie, szarpanie hakami, przypalanie, głodówka, itp. Czuwał nad nią Chrystus (nic jej więc nie zniszczyło), a w chwili egzekucji ujrzała dzieciątko w purpurze.
Żywot świętej Kingi pochodzi z XIV wieku, autorem zaś jest jej spowiednik, gdy osiadła w zakonie Klarysek. Królewna węgierska poślubiona Bolesławowi wstydliwemu była osobą szczególnie pobożną. Na widok kościoła biegła ku niemu, padając twarzą ku ziemi i zanosząc modlitwy. To także święta, która zachowała czystość cielesną – co roku prosiła męża o przesunięcie terminu konsumpcji małżeństwa.

13. Zanalizuj XV wieczne wiersze świeckie.
Niewiele zachowało się wierszy świeckich. Z tematyki miłosnej wyróżnić można List miłosny żaka krakowskiego, w którym autor przesyła pozdrowienia i "pokłoninie na obedwie kolanie / aż dp samej ziemie", opisuje ogrom uczucia i pozostaje anonimowy. Wiersze te podatne były na wpływy obce np. wiersz Dawnom zwiedził cuden strony, w którym młodzieniec wyznaje iż "służba moja ustawiczna / Twej miłości panno śliczna" i przestrzega miła przed oszczercami – jest to motyw często pojawiający się weuropejskiej literaturze miłosnej. Poezja ta była zresztą poezją głownie śpiewaną (pod oknami panien).
W tematyce obyczajów zachował się wiersz Przecława Słoty – O zachowaniu się przy stole. Reprezentuje on nurt dworski. Autor starał się przeszczepić na polskie dwory dobre obyczaje i kulturę towarzyską, abyśmy nie uchodzili pod tym względem w oczach Europy za barbarzyńców. Utwór ten należy do parenetyki biesiadnej. Część przesłań tego utworu jest aktualna do dziś. A uczy on m.in.:
• Nie pchać się za stół i nie siedzieć "jak kołek",
• Nie okazywać łapczywości, zachłanności,
• Mieć czyste ręce,
• Nie przebierać w jedzeniu,
• Brać częściej, po mniejszym kawałku, szczególnie zalecano to damom,
• Mężczyźni powinni w pierwszej kolejności usługiwać kobietom przy stole, uważa że kobiety są największym skarbem świata, "Ja was chwalę, panny panie, / Iż przed wami nic lepszego nie"
Utwór ten skłąda się ze 115 wersów, rytm jest nieregularny, podobnie jak rymy. Zaczyna się inwokacją, po której następuje bogactwo chlebowego stołu, poźniej autor wyjawia czemu służy stół, po czym pokazuje karykaturę zachowania przy stole z punktu widzenia Europejczyka. Wiersz kończy modlitwa prośby. Ujawnia w niej autor swe nazwisko i prosi Boga o udzielenie ludziom radości i miłości.
Kolejnym ważnym dziełem jest Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią. Dzieło to ma formę dialogu, który toczy się pomiędzy mędrcem Polikarpem a śmiercią. Polikarp prosił Boga o możność ujrzenia śmierci. Pewnego dnia po nabożeństwie prośba jego została spełniona. Ujrzał kobietę w stanie rozkładu, wychudzoną, bez nosa, zakrwawioną, z kosą w ręce, przepasaną białą chustą. Wyjawiła mu ona, że bierze ze sobą wszystkich, bez względu na stan, zaś przede wszystkim grzeszników. Nikt nie jest w stanie jej uniknąć, ale nie należy jej się obawiać (chyba że się grzeszy). Po tej opowieści śmierć odchodzi. Warto wspomnieć tu o motywie dance macabre – tańca śmierci, którego literackim obrazem jest właśnie ten utwór.
Z tematyką śmierci związana jest także Skarga umierającego (powstała po 1424 roku). Utwór ten jako pierwszy w litaraturze ma charakter testamentu poetyckiego. Liryczne wyznanie umierającego, dające świadectwo znikomości dóbr doczesnych, skierowane jest do tych, którzy pozostają – do żywych. Ważne wydaję się również egzystencjalne tło utworu: poczucie samotności człowieka, dramatyczny obraz życia ludzkiego, perspektywa śmierci.
W tematyce społecznej wyróżniają się dwa utwory: "Satyra na leniwych chłopów" i "Pieśń o zabiciu Jędrzeja Tenczyńskiego".
Pieśń o zabiciu J... napisano w oparciu o wydarzenie autentyczne, mające miejsce w Krakowie 1461 roku. Znany wielmoża, J. Tęczyński, oddał do naprawy swoją zbroję znanemu płatnerzowi Klemensowi. Niezadowolony z wykonanej usługi poturbował rzemieślnika, który w wyniku odniesionych ran podobno zmarł. Mieszczanie krakowscy ujęli się za płatnerzem i pomścili jego śmierć, ścigając Tęczyńskiego po całym mieście, włócząc go końmi. Anonimowy autor opisuje owo zajście w Krakowie, bolejąc nad śmiercią Tęczyńskiego, ale bardziej nad faktem ,że zginął z rąk ludzi nie równych jemu stanem. Utwór jest dowodem na rodzący się konflikt społeczny pomiędzy mieszczaństwem i rycerstwem.
Satyra na leniwych chłopów jest także dziełem anonimowym. Podmiotem utworu jest pan, szlachcic, który wylewa swoje żale na lenistwo chłopów, którzy mają w roku jeden dzień pańszczyzny, a robią wszystko, że by go i tak zmarnować i uniknąć pracy. Przychodzą koło południa, używają drewnianych narzędzi (bo te szybciej się psują, więc trzeba je naprawiać), do uprawy roli używają chorych zwierząt, co i rusz odchodzą na bok. Cały swój spryt, przebiegłość i rozmyślność chłopi wykorzystywali jedynie do tego aby zaszkodzić panu, nie chcieli bowiem być wyzyskiwani. Utwór ten zarysowuje przed nami kolejny konflikt, który rodzi się pomiędzy szlachtą a kmieciami.

14. Przedstaw związki kultury odrodzenia z tradycją antyczną.

15. Troska o losy ojczyzny – od "Kazań sejmowych" Piotra Skargi i "O poprawie Rzeczypospolitej" Andrzeja Frycza Modrzewskiego.

16. Scharakteryzuj uczuciowość sentymentalną na przykładzie twórczości Franciszka Karpińskiego.

17. "Powrót posła" J. U. Niemcewicza jako komedia polityczna.

18. Publicystyka Sejmu Wielkiego.

19. Scharakteryzuj gatunki właściwe dla romantyzmu (dramat romantyczny, powieść poetycka, ballada).

20. Bajronizm, wallenodyzm, prometeizm – wyjaśnij pojęcia odwołując się do wybranych przykładów literackich.

21. Ukaż model miłości romantycznej i polemikę z nim w wybranych tekstach epoki.

22. Omów motyw powstania listopadowego w literaturze romantycznej.

23. Przedstaw moralistykę romantyczną w balladach i Dziadach cz. II.

24. Scharakteryzuj mesjanizm w polskim dramacie romantycznym.

25. Przedstaw cierpienie i ofiarę jednostki i zbiorowości w twórczości romantyków.

26. Kult ludzi wielkich w poezji Cypriana Kamila Norwida.

27. Historiozofia w polskim dramacie romantycznym.

28. Polska szlachta w "Panu Tadeuszu" Adama Mickiewicza.

29. W jaki sposób Zygmunt Krasiński przedstawia problem rewolucji w "Nie-Boskiej Komedii"?

30. Przedstaw motyw szlacheckiego dworku (znamię życia polskiego) w literaturze XIX i XX wieku.
31. "Ludzie bezdomni" St. Żeromskiego – interpretacja tytułu.

32. Różne spojrzenia na wieś w literaturze Młodej Polski (Reymont, Kasprowicz, Wyspiański, Żeromski).

33. Nowe kierunki w literaturze i sztuce dwudziestolecia (awangarda, futuryzm, ekspresjonizm, dadaizm, surrealizm, kubizm). Omów dwa wybrane.

34. Katastroficzna wizja świata w "Szewcach" Witkacego.

35. Jak postrzegasz metaforyczną wymowę tytułu powieści Zofii Nałkowskiej "Granica" i jej związek z problematyką utworu.

36. "Przedwiośnie" St. Żeromskiego jako powieść pytań.

37. Czym jest dla Ciebie proza Schulza – analizą szaleństwa? Wyrazem wrażliwości?

38. "Ferdydurke" Gombrowicza jako powieść o formie.

39. Przedstaw nowy program poezji polskiej XX-lecia : awangarda i Skamander.

40. "Mistrz i Małgorzata" Bułhakowa : problematyka społeczno-polityczna i moralna.

41. Oryginalność poezji Bolesława Leśmiana.

42. Leopold Staff – poezja trzech pokoleń.

43. Degradujący wpływ wojny na psychikę człowieka w świetle wybranych utworów literackich (np. "Opowiadania" T. Borowskiego, "Medaliony" Z. Nałkowskiej.)

44. K.K. Baczyński o sobie i o swoim pokoleniu (analiza i interpretacja wybranych utworów).

45. Ukaż polską prozę cywilną wobec doświadczenia wojennego – "Pamiętnik z powstania warszawskiego" Mirona Białoszewskiego.

46. Wyjaśnij znaczenie Teorii Czystej Formy.
Teoria czystej formy jest wytworem rozwoju dramaturgii dwudziestolecia międzywojennego, z nurtu sztuki awangardowej teatru groteski i drwiny.
Jej autorem jest Stanisław Ignacy Witkiewicz, pseud. Witkacy. Był to syn malarza, krytyka artystycznego, prozaika, sam stał się najpierw malarzem, lecz porzucił malarstwo na rzecz twórczości dramatycznej, prozatorsko-filozoficznej i teoretyczno-estetycznej. Najbogatsza była jego twórczość dramatyczna (ok. 30 utworów), m.in. Tumor Mózgowicz, Szewcy, Szalona Lokomotywa, W małym dworku. Swoje poglądy na temat estetyki i teatru wyłożył w tekstach teoretycznych: Szkice estetyczne, Teatr. Wstęp do teorii czystej formy w teatrze. Był też autorem dwóch powieści: Pożegnanie jesieni i Nienasycenie.
Teorię Czystej Formy Witkacy zbudował na gruncie malarskim, dopiero później przeniósł ją na poezję i teatr. Akcentuje ona kompozycję, grę barw i form przy obojętnym stosunku do tematu i poszczególnych elementów podmiotowych wprowadzonych do utworu. W praktyce teatralnej Czysta Forma prowadzi do charakterystycznych dla marzeń sennych asocjacji myśli, fantazji scenicznych, wieloznacznego sensu teatralnych postaci (mogą mówić i robić różne rzeczy na raz, przeistaczać się w inne, zmieniać role). Wyznacza ona także nadrealistyczny charakter utworu: dialog pozbawiony zostaje sensownych połączeń pojęciowych, logiki, wzbogacony jest często czysto nonsensownym neologizmem, dowcipem, ciętością, choć postacie mogą wypowiadać myśli niezgodne z ich działaniem. Ogromne znaczenie mają wizje sceniczne Witkacego: barwa, kształt, ruch sceniczny, dekoracje i kostiumy, nawet chudość bądź otyłość postaci odgrywają istotną rolę.
Teoria Czystej Formy jest przeciwstawieniem się tradycji, zarówno dramatu naturalistycznemu, jak i symbolicznemu. Witkacemu nie podobał się teatr naśladujący rzeczywistość. Taki teatr okłamywał widza wmawiając mu, że to na co patrzy to prawda, a środki, jakimi się posługuje, są znane i opatrzone. Także teatr symboliczny operując spotęgowanym nastrojem, symbolem nie jest w stanie wstrząsnąć widzem ani pozwolić mu przeżyć Tajemnicy Istnienia. Gdyż i jego efekty są już znane, schematyczne. Czysta Forma ma zaskakiwać widza, wprowadzać go w świat uczuć metafizycznych, dać mu nowy wymiar przeżywania. Widz miał śnić dziwny sen…
Szczególnie reprezentatywny dla twórczości dramaturgicznej Witkacego jest utwór Szewcy. Przedstawia on surrealistyczny obraz przyszłego społeczeństwa zgodny z przekonaniami pisarza – końcowe sceny Szewców, dramatu o rewolucji, buncie i przewrocie, zapowiadają totalną niwelację i mechanizację społeczeństwa.

47. Co sądzisz o adaptacjach filmowych utworów literackich. Omów wybrany film.

48. Zrecenzuj ostatnio obejrzany film lub spektakl teatralny.

49. Którego współczesnego reżysera cenisz najbardziej i dlaczego?

50. Które czasopismo cenisz najbardziej i dlaczego?

51. Radio, telewizja lub video – z którego ze środków przekazu korzystasz najczęściej i jak oceniasz ich znaczenie dla współczesnej kultury?

52. Przedstaw polskich laureatów literackiej Nagrody Nobla.

53. Który film ostatnio oglądany zrobił na Tobie duże wrażenie lub Cię rozczarował i dlaczego?

54. Przedstaw swoje zainteresowania ze świata malarstwa, muzyki lub teatru.

55. Życie kulturalne Płocka.

56. Analiza składniowa zdania. Sporządź wykres zdania.

57. Wyjaśnij genezę i znaczenie wskazanych związków frazeologicznych.

58. Przeprowadź korektę podanych niżej zdań. Określ rodzaj błędu.

59. Omów najdawniejsze zabytki języka polskiego.
Pierwszym dziełem, które powstało po polsku była Bogurodzica, ale do zabytków języka polskiego zalicza się, w kolejności chronologicznej, również:
• Bullę papieską z roku 1136 – jest to tekst łaciński, w którym znajduje się około 400 wyrazów polskich, głównie rzeczowników własnych, oznaczających imiona osób albo nazwy miejscowości. Z tego względu jest również zwana złotą bullą języka polskiego.
• Księga henrykowska z 1270 roku – miała to być księga inwentarzowa zakonu cystersów na Śląsku, stała się jednak kroniką tego zakonu. Opisuje zarówno stan posiadania zakonników, jak i życie chłopów z klasztornych wsi. Składa się z dwóch części i pisana jest po łacinie. W tekst łaciński wpisane jest pierwsze polskie zdanie: "Daj ać ja pobruszę a ty poczywaj" (daj ja pomielę żarna a ty odpocznij).
• Bogurodzica z przełomu XII i XIII wieku – jest pierwszym utworem napisanym w języku polskim. W średniowieczu powstały dwie zwrotki, pierwsza skierowana do Matki Boskiej, druga do Chrystusa. Pierwotnie przypisywano autorstwo pieśni św. Wojciechowi, ale później tezę tę odrzucono.
• Bogurodzica powstała jako pieśń maryjna, a w czasach panowania Jagiellonów stała się pieśnią bitewną i swego rodzaju hymnem narodowym; śpiewało ją rycerstwo pod Grunwaldem i Warną, dokumenty wagi państwowej zaczynały się od jej tekstu.
• Średniowieczna pieśń maryjna: w XV wieku traktowana była przez Jana Długosza jako carmen patrium, a nowych znaczeń przydał jej patriotyczny nurt poezji XIX – wiecznej. Właśnie Bogurodzica otwierała Śpiewy historyczne J.U. Niemcewicza, nawiązał do niej Słowacki w powstańczym apelu z 1830 roku (Hymn do Bogarodzicy), a także K.K. Baczyński – Modlitwa do Bogarodzicy.
• Bogurodzica pełna jest archaizmów:
• leksykalnych: Bogurodzica, gospodzian(pan), zwolena(wybrana), jąż(którą), Bożyc(Syn Boży),
• fonetycznych: sławiena(sławiona) i Krzciciel(Chrzciciel),
• fleksyjnych: celownik w funkcji dopełniacza rodzica Bogu i mianownik w funkcji wołacza BogurodzicaDziewica,
• składniowe: Bogiem sławiena, dziś sławiona przez Boga
• Kazania Świętokrzyski z przełomu XIII i XIV wieku – zbiór kazań w języku polskim z okazji różnych świąt kościelnych. Nazwa ich pochodzi od miejsca przechowywania, to znaczy biblioteki klasztornej na Świętym Krzyżu. Powstały prawdopodobnie w Leżajsku. W okresie zaborów zostały zrabowane, a odnalazł je dopiero pod koniec XIX wieku historyk literatury, bibliofil Aleksander Bruckner, w bibliotece w Petersburgu. Pocięte na kawałki służyły do obklejania boków innych książek. Udało się uratować jedno kazanie w całości (Na dzień św. Katarzyny) i kilka innych we fragmentach. Kierowane były one najprawdopodobniej do ludzi wykształconych. Pisane są literacką na owe czasy polszczyzną, autor odwołuje się do Pisma Św., ojców kościoła, używa retoryki, i środków artystycznych, np. porównań.
• Kazania gnieźnieńskie – XIV wiek – nazwa pochodzi od biblioteki Kapitulnej w Gnieźnie, gdzie je przechowywano. Jest to zbiór liczący 10 kazań polskich na różne święta kościelne i 103 kazania łacińskie. Kazania polskie adresowane były do ludzi prostych, a świadczy o tym ich język, np. zwroty bezpośrednio do słuchaczy "dziateczki moje".
• Psałterz Królowej Jadwigi – floriański – 1400 rok,
• Psałterz Puławski (§6.4.1),
• Biblia Królowej Zofii,
• Rozmyślania przemyski i Rozmyślania dominikańskie z XVI wieku – Są to apokryfy, czyli historie z życia św. Rodziny, nie znajdujące potwierdzenia w tekstach ewangelicznych.
Do tego dochodzi jeszcze literatura świecka: Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią, Skarga umierającego, O zachowaniu się przy stole, Skarga na leniwych chłopów. Są w paragrafie 13.

60. Na czym polegają stałe związki frazeologiczne? Podaj przykłady takich związków wywodzących się z "Biblii".
Związek frazeologiczny to stałe, lub bliskie stabilizacji połączenie wyrazowe, którego znaczenie nie wynika ze znaczenia poszczególnych wyrazów wchodzących w jego skład, np. kręcić nosem, być niezadowolonym z czegoś.
Istnieją związki frazeologiczne w których jeden wyraz ma znaczenie dosłowne, ale znaczenie całości nie stanowi sumy znaczeń wyrazów, np. końskie zdrowie, czyli doskonałe zdrowie.
Można podzielić je ze względu na stopień zespolenia składników na:
• Związki bliskie stabilizacji (łączliwe, wymiennoczłonowe) np. pokonać strach i przełamać strach.
• Związki stałe, czyli takie w których nie można bez zmiany znaczenia zmienić lub pominąć żadnego wyrazu, ani użyć innej jego formy.
Z Biblii przejętych zostało wiele zwrotów, które uzyskały inne znaczenia poza dosłownym. Wśród nich wymienić można:
• Wieża Babel – bałagan, chaos,
• Sodoma i Gomora – miejsce rozpusty i grzechu,
• Kainowe znamię – piętno bratobójstwa,
• Od Annasza do Kajfasza – odsyłanie z miejsca do miejsca,
• Oddać coś za miskę soczewicy – oddać coś wartościowego za bezcen ( W biblli Ezaw oddał pierworództwo),
• Wdowi grosz – dar serca,
• Salomonowy wyrok,
• Przenieść się na łono Abrahama.

ugasienica

[1]
1. Porównaj światopogląd człowieka doby renesansu ze światopoglądem człowieka do by baroku.
2. Scharakteryzuja zjazwisko moralności mieszczańskiej w oparciu o komedię Gabrieli Zapolskiej
3. Omów cechy poezji J.Tuwima na przykładzie danego wiersza.
[2]
1. Omów kreację wzorów i postaw ideowych średniowiecza w oparciu o poznaną literaturę.
2. Przedstaw cechy bohatera dramatu Różewicza pt. "Kartoteka".
3. Omów środki artystyczne zastosowane w danym sonecie A. Mickiewicza. Jakie środki artystyczne są typowe dla stylu romantycznego.
[3]
1. Omów renesansowy charakter twórczości Kochanowskiego. Podaj przykłady literackie.
2. "Polska Winkelriedem narodów". Omów hasło Słowackiego uzasadniając jego polemiczny charakter wobec hasła A. Mickiewicza "Polska Chrystusem narodów".
3. Omów zjawiska stylizacji językowej w oparciu o podany fragment.
[7]
1. Przedstaw różnice pomiędzy bohaterem romantyzmu i pozytywizmu.
2. Katastrofizm wojenny w twórczości K.K.Baczyńskiego.
3. Do danego wyrazu podaj po dwa synonimy i homonimy i ułóż z nimi zdania.
[8]
1. Różnorodne sposoby ukazywania świata szlacheckiego. Omów ten problem na przykładzie literatury od średniowiecza do oświecenia.
2. "Wesele" Wyspiańskiego jako dramat narodowy.
3. Omów walory językowe "Bogurodzicy" najstarszego, polskiego zabytku językowego.
[9]
1. Trzy spojrzenia na renesansową wieś w świetle utworów Kochanowskiego, Reja i Szymonowica.
2. Przedstaw działalność Judyma i omów źródło jego konfliktów.
3. Porównaj znaczenie podanych wyrazów. Uporządkuj je według znaczenia. Wyjaśnij różnice znaczeniowe między nimi.
[10]
1. "Pieśń o spustoszeniu Podola", "O poprawie Rzeczypospolitej" i "Powrót posła". Co łączy te utwory?
2. "Koniec i bomba, a kto czytał ten trąba". Opowiedz o książce zakończonej tak bezczelnym zdaniem.
3. Przedstaw główne cechy powiści realistycznej na wybranym przykładzie XIX wiecznej powiści polskiej lub obcej.
[11]
1.Przedstaw obecność programu pozytywizmu w literaturze tego okresu.
2.Drogi rozwoju kraju proponowane w "Przedwiośniu".
3.Na podstawie dramatu Różewicza "Kartoteka" przedstaw strukture współczesnego dramatu.
[12]
1.Przedstaw myśli Modrzewskiego w oparciu o traktat polityczny "O poprawie RP"
2.Przedstaw i oceń drogę życiową bohatera granicy Zofii Nałkowskiej.
3.Wskaż cechy stylu barokowego, analizując budowę danego wiersza J.A. Morsztyna
[13]
1.Jakie wady społ. polskiego krytykuje M. Rej w utworze pt. "Krótka rozprawa..."
2.Na podstawie "Kartoteki" Różewicza omów problematykę moralną współczesnego dramatu.
3.Omów sposoby kreowania rzeczywistości w poezji B.Leśmiana na przykładzie danego wiersza.
[14]
1.Udowodnij, że poezja Potockiego jest wyrazem troski o naprawę RP.
2.Którego z bohaterów romantycznych najbardziej podziwiasz, uzasadnij swój pogląd.
3.Omów cechy stylu doby Młodej Polski, analizując wiersz K.P.Tetmajera.
[15]
1.Troska o przyszłość kraju w utworach Kochanowskiego.
2.Przedstaw postawy ideowe zaprezentowane w twórczośći Żeromskiego i Wyspiańskiego.
3.Przeprowadż analizę wiersza Różewicza pt. "Ocalony".
[16]
1. Na czym polega renesansowy charakter trenów Kochanowskiego.
2. Uzasdnij, że powieść Sienkiewicza "Potop" została napisana "ku pokrzepieniu serc".
3. Jaką tendencję współczesnej polszczyzny ilustrują następujące wyrazy. (Boże Narodzenia, Wielkanoc)
[17]
1. Biblia źródłem nieprzemijających wartości dla współczesnego człowieka.
2. Omów problematykę dramatu Mrożna pt.: "Tango".
3. Omów cechy powieści poetyckiej na wybranym przykładzie.
[18]
1. Przedastaw ocenę społeczeństwa polskiego w okresia trwania sejmu wielkiego dokonaną przez Niemcewicza w komedii pt. "Powrót posła".
2. Na podstawie ballady pt. "Romantyczność" i "Ody do młodości" omów program polskiego romantyzmu.
3. Przeprowadź analizę składniową podanego zdania wielokrotnie złożonego i wykonaj wykres.
[19]
1. Omów filozofię życiową Kochanowskiego na podstawie pieśni i fraszef tego poety.
2. Konflikty jednostki we współczenym świecie ukazane w znanych ci utworach literatury współczesnej.
3. Przedstaw gatunki literackie, które dominowały w dobie romantyzmu i pozytywizmu. Wyjaśnij przyczynę preferencji tych gatunków.
[20]
1. Uśmiech, drwina jako sposób walki o nowego obywatela w literaturze oświecenia.
2. Świat obozów koncentracyjnych w opowiadaniach Borowskigo pt. "Pożegnanie z Marią".
3. W oparciu o dramat Witkiewicza, Mrożka przedstaw cechy groteski.
[21]
1. Scharakteryzuj ludowość romantyczną na podstawie ballad i II części "Dzadów" Mickiewicza.
2. Bohaterowie powieści Camusa pt. "Dżuma" wobec epidemii.
3. Oceń adaptację filmową dowolnie wybranego utworu literackiego ("Romeo i Julia")
[22]
1.Jaka jest i wjakich utworach została opisana miłość romantyczna
2.Na podstawie prozy T.Kownackiego lub A.Sołżenicyna i Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, omów tragizm losów jednostki w ustroju totalitarnym
3.Symbol i jego rola w Młodej Polsce na podstawie danego utworu z tej epoki
[23]
1.Omów średniowieczną renesansową i barokową koncepcję Boga w świetle poznanych utworów
2.Omów główne kierunki poetycki w dwudziestoleciu miedzywojennym
3.Przedstaw strukture dramatu antycznego na podstawie tragedii Sofoklesa pt.Antygona
[24]
1.Przedstaw motyw horacjanski motyw exegi moumentum na wybranych przykładach
2.Przedstaw postawy inteligentów w powieściach Nałkowskiej "Granica" i Żeromkiego "Przedwiośnie"
3.Omów cechy epopeji narodowej na podstawie utworu Mickiewicza pt. "Pan Tadeusz"
[25]
1. Omów ewolucję poglądów Mickiewicza na problem walki narodowowyzwoleńczej.
2. Boryna i Czepiec - dwaj przedstawiciele chłopstwa.
3. Przeprowadź analizę podanego zdania pojedynczego.
[26]
1. Omów modele postaw ludzkich proponowane w litreraturze renesansowej i oświeceniowej.
2. Omów koncepję poety i poezji doby romantyzmu na podstawie znanych ci utworów.
3. Mój sąd o współczesnym kinie.
[27]
1. Jakie ważne myśli zawarł Kochanowski w "Odprawie posłów greckich".
2. Wskaż przykład wykorzystanie symboli w literaturze polskiej od młodej polski do współczesności.
3. Przeczytaj podane zdania, popraw w nich wszystkie dostrzeżone błędy językowe i wyjaśnij na czym polegają te błędy.
[28]
1. Przedstaw problematykę utworów Naborowskiego i Morsztyna.
2. W oparciu o "Nie-Boską komedię" Krasińskiego i "Przedwiośnie" Żeromskiego przedstaw stosunek obu pisarzy do rewolucji.
3. W podanych fragmentach tekstów określ rodaje stylów. Wskaż w nich środki artystyczne uzasadniające przynależność tekstu do tego stylu.
[29]
1. Czy Sęp-Szażyński jest twórcą renesansowym czy barokowym.
2. Bohater o dwu obliczach. Omów na podstawie wybranej postaci np. K.Wallenroda, J. Soplicy lub A. Kmicica.
3. Omów cechy dramatu romantucznego na wybranym przykładzie.
[30]
1. Kult wielkich ludzi w poezji Norwida.
2. Stanisław Wokulski jako bohater dwóch epok w oparciu o "Lalkę" Prusa.
3. Twój ulubiony poeta współczesny.